Indische Nederlanders als thema in het onderwijs
door Tom van der Geugten (3)
Indische Nederlanders verfilmd
Dit artikel gaat over twee films die vol
gens mij goed bruikbaar zijn bij het
behandelen van Indische Nederlanders
als thema in het onderwijs. "Het levens
verhaal van zo vele Indo's verfilmd"
schreef Margreet Farret Jentink in Nines
Nieuws (jg II nr I) over de speelfilm
My Blue Heaven van Ronald Beer 1990).
Over de documentaire Stille intocht van
Liane van der Linden en Joop de Jong
1992) schreef ze: "Een goed beeld van de
opvang in Nederland a.d.h.v. historische
beelden" (Nines Nieuws jg 12 nr 4).
Film is aantrekkelijk lesmateriaal voor de
visueel ingestelde leerlingen van tegen
woordig. Als de les naast historische fei
ten ook over meningen gaat, kan film,
net als literatuur, bepaalde zaken veel
duidelijker maken dan teksten. Een
voorbeeld: In Stille intocht vertelt een
Indisch schoolmeisje in een interview uit
de jaren '60: "Ze noemden me 'zwartje',
maar daar bedoelden ze niets kwaads mee;
gewoon een plagerijtje." In een scène in
My Blue Heaven wordt een jonge
Indische fabrieksarbeidster getroost
door een oudere collega met de woor
den: "De meiden pesten je. En weet je, 't is
alles nijd. Je bent mooi, je praat netjes.
Snap je, je bent anders. Ach, ze bedoelen
het zo kwaad niet." Het gaat in beide
gevallen natuurlijk niet alleen om de
gesproken woorden, maar vooral ook
om de beelden.
Dergelijke meningen zul je niet gauw
tegenkomen in beschrijvende teksten in
een schoolboek, waarin het de schrijver
meestal gaat om het beschrijven van fei
ten, zoals: "Veel allochtonen uit vroegere
kolonies hebben last van rassendiscriminatie
of racisme." Bij alle drie de voorbeelden
kun je de vraag stellen in hoeverre er
een goed beeld van de historische wer
kelijkheid is gegeven. Een belangrijke
vraag, waarmee ook scholieren zich
tegenwoordig steeds meer (moeten)
bezighouden.
Film en vaardigheden in de basis
vorming
Op I augustus 1993 treedt de Wet op
de Basisvorming in werking. Bedoeling is
dat leerlingen van 12 tot 15 jaar naast
kennis en begrip van bepaalde histori
sche onderwerpen ook leren omgaan
met een aantal vaardigheden (door de
overheid vastgelegd in "kerndoelen").
Leerlingen moeten feiten van meningen
kunnen onderscheiden, ze moeten een
eigen oordeel kunnen vormen en besef
hebben van eigen en andermans waar
den. Ook moeten ze zich realiseren dat
mensen in andere tijden of andere
omstandigheden zich in hun gedrag en
oordeelsvorming mogelijk laten leiden
door andere opvattingen, waarden en
belangen.
De films My Blue Heaven en Stille intocht
bieden goede mogelijkheden om leerlin
gen deze vaardigheden te laten beoefe
nen. Een structureel probleem in het
onderwijs blijft altijd de beperkte lestijd,
waardoor leraren niet meer dan een
fragment van een film kunnen vertonen.
My Blue Heaven lijkt me heel geschikt
voor de derde klas van het voortgezet
onderwijs (leerlingen van 15 jaar). Voor
een goede les kunnen heel goed alleen
de eerste 16 minuten worden vertoond.
Omdat Stille intocht wat moeilijker is en
door zijn structuur bij voorkeur in zijn
geheel (50 minuten) moet worden ver
toond, lijkt deze documentaire me
geschikt voor de vierde en hogere klas
sen (16 jaar en ouder). Hieronder leg ik
dit verder uit.
Stille intocht
In Stille intocht. De opvang van Indische
Nederlanders in contractpensions (op
video te koop bij Moesson) vertellen
Indische Nederlanders en maatschappe
lijk werksters over de eerste opvang van
gerepatrieerden in Nederland. Hun her
inneringen zijn natuurlijk niet objectief,
maar samen roepen ze een beeld op van
het weliswaar goedbedoelende, maar
zeker ook betuttelende en dwingende
opvangbeleid in de jaren vijftig. Door de
interviews uit 1992 is schitterend histo
risch film- en fotomateriaal gemonteerd:
beelden van de aankomst van passagiers
schepen, opvang in contractpensions en
legerplaats Budel en beelden van Indi
sche Nederlanders op de Rijkswerk
plaats.
De filmmakers hebben zich van elk com
mentaar onthouden, waardoor de kijker
de gelegenheid krijgt een eigen oordeel
te vormen. Filmbeelden met tevreden
gezichten en juichende commentaar
stemmen uit omstreeks I960 constate
ren dat de inpassing geruisloos verloopt.
Zo geven deze historische fragmenten
een goed beeld van de manier waarop
toén in Nederland werd aangekeken
tegen de Indische Nederlanders. In die
zin is de film een waardevolle bevesti
ging van het in diverse literatuur reeds
beschreven beeld.
Een van de schaduwkanten van de
geruisloze inpassing werd in 1992 door
Aankomst van de Castel Felice met repatrianten, 1958. (Foto: Spaarnestad Fotoarchief)
25
