De cuCturde erfenis
Gun
door René Wassing
deel 5 (slot)
Palembang is vooral bekend geworden
door zijn grote verscheidenheid aan
weelderige siervoorwerpen waarmee
zowel het hof als de aristocratische fa
milies zich omringden als statussymbool
van hun rijkdom en macht. Deze tradi
tie, die tijdens het sultanaat tot grote
bloei was gekomen, heeft een eigen,
zelfstandige ontwikkeling doorgemaakt.
Al mogen wij wel aannemen, dat oudere
elementen uit de Sriwijaya tijd en de
daarop volgende periode van hindoe-
javaanse invloed en contacten met
Demak, in de latere kunstuitingen heb
ben doorgewerkt. Verder zijn er naast
sterke Chinese impulsen ook sporen
van verwantschap te bespeuren met de
ommelanden van Palembang en zelfs
met de culturen van Lampong, Minang-
kabau, Jambi en Bangka. De harmoni
sche samenvloeiing van al deze hete
rogene elementen heeft op den duur
geleid tot een autochtone kunstvorm
met specifiek eigen karakter, die wij
zonder moeite als Palembangse kunst
herkennen. Voor zover mij bekend is
echter nog nooit een overzichtelijke
studie over de cultuurhistorische
samenhang van de Palembangse kunstas
pecten verschenen. Misschien was de
tijd er toen nog niet rijp voor. Misschien
wordt het ooit nog eens een idee voor
een pittig proefschrift. Je weet maar
nooit! Vooralsnog blijven wij aangewe
zen op schaarse fragmentarische gege
vens uit oudere publikaties, die nog
steeds als gezaghebbend gelden, ook al
is er sindsdien wel het een en ander
veranderd.
Een breekpunt in de geschiedenis vormt
de afschaffing van het sultanaat in 1825.
De sociale structuur veranderde radi
caal en daarmee ook de voedingsbodem
waarop de traditionele kunstvormen
konden gedijen. Geleidelijk aan trad een
periode van verval in. De vraag slonk en
daarmee ook het aanbod. Wat nog aan
traditionele inventaris in de familiehui
zen aanwezig was, werd zuinig bewaard.
En wat door de tand des tijds was ver
gaan - zoals bijvoorbeeld architectuur
onderdelen -, of onbruikbaar was
geworden, werd weggegooid en meestal
niet vervangen. Dat door dit alles de
overgeleverde ambachtelijke vaardigheid
en daarmee samenhangende gespeciali
seerde kennis en ervaring voorgoed ver
loren dreigden te gaan, is duidelijk. Maar
wie had hier buiten de eigen besloten
samenleving weet van?
Feitelijk is de kunst van Palembang pas
heel laat door de buitenwereld 'ont-
Boven: Houten grafpaneel uit ca. 1628.
Onder: Sierpaneel uit de kraton
dekt'. Dit gebeurde in 1921, toen in
Bandoeng op het Congres van het Java
Instituut een tentoonstelling van Indone
sisch houtsnijwerk werd gehouden,
waar voor het eerst ook Palembang was
vertegenwoordigd. Deze inzending, die
deel uitmaakte van een grotere collectie
Palembang kunst van de bestuursambte
naar C.J. Batenburg, bleek niet minder
dan een openbaring. Zoiets moois had
men nog nooit gezien. Hier moest een
veel grotere bekendheid aan gegeven
worden. Reeds in 1922-1923 werd in
Amsterdam de volledige verzameling
van de heer Batenburg tentoongesteld.
En hiermee was in één klap de faam van
het culturele erfgoed van Palembang
buiten de eigen grenzen voorgoed
gevestigd.
In de crisisjaren gebeurde het wel, dat
adellijke families uit geldnood of anders
zins hun kostbare voorwerpen verkoch
ten, waaronder onvervangbare krissen
met ivoren greep, sirihstellen met zilve
ren toebehoren, pronkmeubels, goud
draadweefsels en sieraden. Uit deze tijd
stamt ook de unieke, ter plaatse aange
kochte collectie Palembang kunst van Ir.
J.H. Beltman, die zich nu in het Museum
Nusantara in Delft bevindt.
Palembangers uit het gewone volk, die
door de handel rijk waren geworden,
begonnen nu in hun uiterlijk vertoon de
aristocratische levenswijze te imiteren.
Zo werden op bestelling oude meubels
in gewijzigde vorm gekopieerd en aan de
veranderde smaak aangepast. Ook het
lakwerk, dat zich gemakkelijk leende tot
de verfraaiing van volkse gebruiksvoor
werpen van hout en vlechtwerk, kreeg
een nieuwe impuls. De traditie van het
goud- en zilverwerk, de wapensmeed
kunst en vervaardiging van zijden ikats
stierf echter een langzame dood. En nu,
8
