GELEZEN.
Een andere kijk op
Indië
Het dansmeisje uit
mijn dorp
26
Voor mij op tafel liggen twee nieuwe
boeken over het voorbije Indië. Zojuist
verschenen, vormen zij de eerste publi-
katies, waarmee de kersverse nieuwe
uitgeverij Asia Maior uit Purmerend zich
aan het lezerspubliek presenteert. Het
zijn twee bijzondere boeken, die op ver
rassende wijze een nieuwe visie tonen
op - en inhoud geven aan het recente
verleden van Indië tot aan de onafhanke
lijkheid van Indonesië, met een uitloper
naar het na-oorlogse Nieuw-Guinea.
Geen nostalgische terugblik maar een
nuchtere weergave van documentaire
foto's waarvan de historische waarde
ver uitstijgt boven welke nostalgische
herinnering ook. De uitgevers hadden
zich met deze twee nieuwkomers geen
betere start kunnen wensen.
Het eerste boek is getiteld:
Boven Indië, Nederlands-lndië en
Nieuw Guinea in luchtfoto's,
1921 -1963; door J.R. van Diessen
en R.P.G.A. Voskuil, f 69,50,
na I januari 1994 f84,50.
Men begrijpt het al, luchtfoto's van
Indische steden, over de gehele archipel
verspreid. Zeldzame, unieke foto's,
gered uit diverse (geheime) officiële en
particuliere archieven, waarvan sommige
op de nominatie stonden vernietigd te
worden, zoals dat met andere reeds was
gebeurd, waardoor kostbaar materiaal
voorgoed verloren is gegaan. Aan de
vergetelheid ontrukt en voor het eerst
in deze omvang openbaar gemaakt,
tonen de 13 I zwart-wit foto's ons een
grote verscheidenheid aan luchtopna
men van Indische steden, van Koetaradja
tot Hollandia. Luchtfoto's geven door
hun ruimtelijke dimensie aan het land
schap een bijzondere charme, die men
vanaf de grond ten enenmale mist. Van
bovenaf gezien liggen steden aan je voe
ten uitgespreid, kwetsbaar omdat ze
zich letterlijk blootgeven. Niets blijft
verborgen, ieder detail is zichtbaar. Dat
is de grote schok, de ontroering ook,
die de foto's teweegbrengen. Of het nu
Oleh Leh is, de Haraukloof bij Paja-
koemboeh, Muntok, Tjilatjap, Imogiri,
Bandjermasin, Koepang, Ambon of Biak.
Bijzondere aandacht vragen de grote
steden als Batavia, Bandung, Semarang
en Soerabaja, welke laatste stad onder
meer vertegenwoordigd is met twee
dramatische foto's van het Brits-Ameri
kaanse bombardement van 17 mei 1944
(biz. I 15 en 124). "Neen, zo heb ik Indië
nog nooit gezien", zal menigeen ver
baasd uitroepen.
Ook het tekstgedeelte is tot in de punt
jes verzorgd. Met grote kennis van
zaken worden de technische aspecten
van de luchtfotografie uiteengezet.
Uitvoerig wordt ingegaan op de veelzij
dige toepassing hiervan door KLM,
KNILM, Marine Luchtvaart Dienst en
geallieerde militaire verkenningsvluchten
boven bezet Indië. De gegevens vormen
tezamen een uniek document van histo
rische betekenis met betrekking tot de
ontwikkeling van de luchtfotografie van
Indië in betere en slechtere tijden.
Het tweede boek heeft de titel:
Batavia. Beeld van een stad;
door R.P.G.A. Voskuil, f69,50,
na I januari 1994 f79.50.
Dit boek, dat al eerder in 1989 bij uitge
verij Fibula was verschenen, is inmiddels
uitverkocht en werd niet herdrukt. Dit
tot grote teleurstelling van al diegenen,
die het ook antiquarisch niet meer te
pakken konden krijgen. Des te verheu
gender is het daarom, dat Asia Maior
het heeft aangedurfd een tweede, her
ziene druk van dit veel gevraagde boek
te verzorgen. Tot tevredenheid natuur
lijk van al die anak Betawi en hun
Kontjo's van toen en hun tjoetjoe's en
vriendjes van nu, die dit boek nog niet
hadden. Ook hier weer een prachtige
verzameling zwart-wit foto's, genomen
in Batavia tussen 1937 en 1941, kris-kras
door de Benedenstad via Weltevreden
naar Meester Cornelis en de moderne
vooroorlogse buitenwijken met hun vil
laparken. Honderden foto's zijn indertijd
gemaakt door de oud-vlieger A.N.J.
Thomassen a Thuessink van der Hoop
en de heer Mohamed Ali, die toen
werkzaam waren bij het museum van
het Bataviaasch Genootschap voor
Kunsten en Wetenschappen. Uit het
nog bestaande omvangrijke archief, dat
nu wordt beheerd door de Dinas Tata
Bangunan dan Pemugaran (Dienst voor
het onderhoud en de restauratie van
gebouwen) in Jakarta, werd een repre
sentatieve keus gemaakt, aangevuld met
fotomateriaal uit Nederlandse archieven.
De gedetailleerde onderschriften bij de
foto's geven zowel informatie over de
toestand toen, als over wat er nu van
geworden is. De verschillende hoofd
stukken belichten vanaf het ontstaan van
de stad in chronologische volgorde de
opeenvolgende groeifasen, die Batavia in
ruim drie eeuwen heeft doorgemaakt
om uit te groeien tot de metropool, die
het nu geworden is. Door het vele fei
tenmateriaal dat hierbij verwerkt is,
komt de stad tot leven en is het of men
zelf een boeiende reis door de tijd
maakt. Behalve voor hen die Batavia
hebben gekend is het boek ook van
belang voor ieder, die in het algemeen
wat meer wil weten over het vooroor
logse Indië, en in het bijzonder voor
architecten, stedebouwkundigen en
kunsthistorici, die een indruk willen krij
gen van de Indische bouwkunde en
stadsplanning. Wie behoefte heeft aan
meer informatie over dit onderwerp,
kan zich wenden tot Stichting Oud-
Jakarta, Fruinlaan 2, 2313 ER Leiden.
Tel.: 071-146090.
En, mocht u voor de a.s. feestdagen nog
geen passend geschenk voor uw dierba
ren gevonden hebben, wie weet brengen
deze boeken u op een idee.
R.S. Wassing
Een criticus in Indonesië noemde dit
boek 'een modern sprookje'.
Sprookjesachtig is het leven aanvankelijk
helemaal niet voor de wees Rasus uit
het armelijke dorpje Dukuh Paruk. Veel
mensen uit het dorp sterven nadat ze
van de tempe-bongkrek hebben gegeten
die zijn vader elke dag maakt. Is het
voedselvergiftiging of is het de vloek van
Ki Secamenggala, een schurk en de
stamvader van dat gehucht.
Rasus maakt een droombeeld van zijn
moeder die hij nooit heeft gekend en
over wie de vreemdste geruchten de
ronde doen. Een ervan is dat zij er met
een verpleger vandoor is gegaan. In
Srintil, een meisje uit zijn dorp, ziet
Rasus het spiegelbeeld van zijn overle
den moeder: rein en maagdelijk. Maar
Srintil wordt opgeleid tot ronggeng
(dansmeisje, vaak ook prostituée) en
Rasus ziet dat met lede ogen aan. Hij
trekt weg uit het dorp en wordt tobang
(hulpje in een leger) bij een groep mili
tairen, die daar gelegerd is om de omlig
gende dorpen te zuiveren van rovers,
óók Dukuh Paruk! In een uniform, met
geweer, stapt hij langzaam over in een
wereld waar orde heerst, meer zeker
heden zijn. In sprookjes is het de tover
fee die deze metamorfoses bewerkstel
ligt, hier is het de figuur van sergeant
Slamet van wie hij onder andere lezen
en schrijven leert.
Het dansmeisje uit mijn dorp
door Ahmad Tohari
157 pag - paperback - prijs f 32,90
Te bestellen bij Boekhandel Moesson
