HO ELHSÏl IJS Ni Iffll
H et ijs, dat nog niet zoo heel lang geleden
buiten de groote steden onbekend was, is
van genotmiddel een algemeene levensbe
hoefte, ook voor den eenvoudigen Inlander
geworden. Het is inderdaad moeilijk ons in te
denken, dat in een niet zoo heel ver verleden
onze voorgangers in Indië het genot van een
koelen dronk moesten ontberen en hun dorsti
ge kelen slechts met lauwe dranken konden
laven. Wel hadden de welgestelden vroeger in
hunne huizen soms looden koelbakken, waar
in een of ander koudmakend mengsel werd
gedaan om de dranken te frappeeren, maar
afdoende was dit niet.
Bogor 18-4-V2 Kebon Raya, een monumentje ter
nagedachtenis aan de echtgenote van Raffles; Olivia
Mahanne.
de gebruikelijke vraag in Indonesië:
'Waar komt u vandaan?' en ook telkens
opnieuw moesten we met hen op de foto.
Als we weer buiten komen zitten bij de
poort als gewoonlijk weer de vruchtenver
kopers met hun manden vol met het
heerlijkste fruit van Bogors vruchtbare
aarde. Je kunt aan al dit verleidelijks niet
voorbijgaan zonder er wat van mee te
nemen. De plantentuin werd in feite reeds
in 1817, na het Engels Tussenbestuur
van 1811 tot 1816 van Thomas Raffles,
aangelegd, oorspronkelijk als 'een krui
dentuin geschikt ter aankweeking van
gewassen en het doen van landbouwkun
dige proeven'.
De tuin werd aangelegd op een woest
stuk grond direct achter het paleis. Pas in
1909 werd de 87 hectare grote tuin met
zijn 13.000 verschillende planten voltooid.
Niet ver van de toegangspoort staat een
monumentje ter nagedachtenis aan de
echtgenote van Raffles, op welk monu
ment de inscriptie te lezen is:
Sacred to the memory of
Olivia Marianne Wife of
Thomas Stamford Raffles Lieutenant
Governor of Java and the dependencies
Who died at
Buitenzorg on the 26 November 1816
Overigens werd de aankomst op Java
van Olivia Raffles gekenmerkt door een
conflict met de echtgenotes van de
Hollandse functionarissen; ze had grote
bezwaren tegen hun gewoonte om
kebaya te dragen, terwijl ze zich behin
gen met ordinaire juwelen en sirih kauw
den. Raffles verloor zijn hart aan
Buitenzorg; reeds in 1811 schreef hij:
'Vanuit mijn raam heb ik nu uitzicht op het
prachtige landschap, een vallei vol met
rijstvelden en een romantisch dorpje aan
het begin van een bergstroom die zich
omlaag stort met veel geweld en bulde
rend klettert over talloze rotsen; op de
achtergrond een schitterende keten van
bergen tot aan de toppen begroeid met
bomen, gehuld in wolken'. Raffles was zo
vervuld van de schoonheid van het land
schap en de bergen, dat hij de Gunung
Gedeh beklom. Hij trachtte met behulp
van een thermometer de hoogte van de
top te bepalen; hij nam aan dat bij elke
100 meter stijging de temperatuur één
graad Celsius daalt en kwam zo tot de
berekening dat de Gedeh 2300 meter
hoog was (in werkelijkheid ruim 3000
meter). Hij beschreef het uitzicht vanaf de
top:
'Vanaf de top konden we zeer ver kijken
in alle richtingen: de kaden van Batavia
(de haven) waar het hele scheepsgebeu-
ren zo zichtbaar en duidelijk was dat we
het verschil zagen tussen een brik en een
schip in noordelijke richtingen (hemels
breed 75 km!) en de Wine Coops Bay
(Wijnkoopsbaai Pelabuhan Baru) in zui
delijke richting zelfs nog duidelijker kon
den onderscheiden; de eilanden rondom
waren tamelijk goed waarneembaar en
we konden de zee volgen tot voorbij de
zuidelijkste punt van Sumatra; de bran
ding op de zuidkust was zelfs met het
blote oog te zien. In oostelijke richting
signaleerden we de Indra Mayau
(Indramayu) in ons uitzicht en de
Cheribon Heuvel (de berg Tjeremay) stak
hoog boven de rest uit'.
Uit het Bataviaasch Nieuwsblad van 1906
Over deze hoogst belangrijke gebeurtenis
bericht het officieele nieuwsblad, de Javasche
Courant van 18 November 1846 het volgende:
'Gisteren is alhier (Batavia) ter reede gean
kerd het schip der Vereenigde Staten Chilo,
gezagvoerder Basset, komende van Boston,
vanwaar het den 28en Juli j.l. is vertrokken,
nagenoeg geheel beladen met IJs.
Gezegde lading, op speculatie door genoem
den gezagvoerder overgebracht, was aanvan
kelijk bestemd voor Singapore, doch Batavia
moetende aandoen, is hij door een aantal per
sonen zoo dringend verzocht geworden om
zijne lading alhier te lossen, dat hij van zijn
oorspronkelijk plan heeft afgezien. Uitvoer
van ijs uit Amerika vond in dien tijd reeds op
groote schaal plaats; de ijskappen bezochten
geregeld Brisch-Indie, Bengalen, Nieuw-
Holland enz.
Niet minder dan zestien maatschappijen
brachten haar koude lading over de geheel
wereld. Wij vonden vermeld, dat de ijsuitvoer
uit Boston alleen in 1843 een bedrag van 17
millioen gulden opbracht!
Het ijs bestond uit groote vierkante blokken
en was helder en doorschijnend als kristal; de
blokken lagen als groote steenen in het schip
opgestapeld en waren omgeven door een
dikke laag houtzaagsel. In latere jaren werden
de blokken in stroo, hooi en zaagmeel in hou
ten kisten verpakt verzenden.
De prijs, aldus lezen wij in de Javasche
Courant, is vooreerst bepaald op tien centen
Recepis per pond, maar zal nader worden
minder gesteld, zoo de vraag zulks toelaat.
De belangstelling voor het ijs was enorm: de
overheid ging daarbij voor door in de
Javasche Courant het publiek er welwillend
op attent te maken, dat het ijs het best gecon
serveerd kon worden in wollen dekens en dat
een stuk van bijvoorbeeld vier pond bij goede
behandeling nagenoeg een etmaal bewaard
kon worden.
Het door een toeval te Batavia aangevoerde
ijs werd voor velen een nieuwe bron van
inkomsten, zoals uit talrijke advertenties in de
Javasche Courant blijkt. Langier Esmiol,
banketbakkers adverteeren, dat bij hen ver
krijgbaar zal zijn a comptant ijs (glacés) met
natuurlijk ijs geprepareerd.
De heer G.Rodemski, machinist 'prevenieert'
het geëerde publiek, dat hij ijs-toestellen 'van
alle dimensien en naar de nieuwste uitvindin
gen, van tin, tegen billijke prijzen vervaar
digt'.
De firma Voute en Gherin stelt wollen dekens
verkrijgbaar. David Gilet geeft te kennen, dat
hij zich belast met het gereedmaken van
maaltijden, desserten en glacés; de prijs voor
een avond tot klaarmaken van ijs bedroeg
f25,-.
Het Hotel de Provence - het tegenwoordige
befaamde Hotel des Indes - plaatste de vol
gende advertentie:
'Avis aux amateurs de glacés; - ils sontpre-
venus, que tout les jours on trouvera de
glacés aux fruits et la Creme.
28
