INDISCHE JAREN
es, ijs, ice.
Lilian Ducelle
'Djam sidji', zei kokki. Eén uur had de
staande klok in de binnengalerij gesla
gen, voor baboe Jem het sein gaf om met
een presenteerblad en vier hoge alumini
um bekers naar mijn moeder te gaan. Die
gaf haar twee dubbbeltjes en zei: 'Seperti
kemaren'. Net als gisteren, dan wist Jem
genoeg. Hierna volgde voor mij De Grote
Vreugde: naar de toekang es op de hoek
van onze straat, de Boldystraat in
Malang. Iedere ochtend om een uur of elf
kwam 'onze' ijsverkoper met zijn draag-
stalletje en installeerde zich voor de
komende drukke uren. Niet zomaar een
es setrop verkoper maar een met een
assortiment zaligheden waar de klant
naar eigen smaak zijn drank kon compo
neren. Jonge en oude klapper, klappa
kopior, kolang-kaling, agar-agar, blèwak,
selasi, tapé singkong en soms ook tapé
ketan. En, dat maakte hem tot de meest
exclusieve ijsverkoper: druiven- op- sap.
Die gebruikte hij voor 'masse doan', ofte
wel macedoine. Vraag me niet hoe die
eenvoudige Javaan aan die Franse naam
kwam en het idee deze speciale drank zo
te noemen. De duurste drank, want daar
bij gebruikte hij bijna alle ingrediënten.
Zo'n portie kostte acht cent, de andere
dranken vijf cent. Een gewoon glas es
setrop kostte één cent en een klein glaas
je een halve cent. Maar die klantjes kwa
men zelden bij hem, het meest verkocht
hij de excuise es pasra combinaties aan
de liefhebbers.
Aan de hand van baboe Jem dus naar de
toekang es. Jem gaf haar bestelling door:
voor Pa altijd tapé singkong met santen
en kolang-kaling, voor Ma klapper met
kolang-kaling, agar-agar met vanilles-
troop, voor mijn broer hetzelfde en voor
mij altijd alleen maar blewak met vanille
stroop. Als hij de vier bekers klaar had
gemaakt, kwam voor mij toppunt van ver
rukking: het schaven, gosok van het ijs.
Het wonder dat zich voltrok als hij met
een blok ijs over een plank heen en weer
ging, en door een spleet een spierwitte,
glinsterende ijsberg in het glas dat hij
daaronder hield ontstond. Dat er een
scherp geslepen ijzeren plaatje in de
plank zat begreep ik pas later, als je net
vier jaar bent is je verstand minder scherp
dan die ijsschaaf.
Meestal hield de ijsman twee bekers
tegelijk onder de schaaf. Kundig manipu
leerde hij de bekers zodat er twee ijsber
gen tegelijk ontstonden. Met Jem en haar
vier volle bekers huppelde ik naar huis,
waar mijn vader inmiddels van kantoor
gekomen was. We aten altijd om twee
uur, eerst was er dat onvergetelijke
moment van gezamenlijk genieten in de
achtergalerij.
Op een dag deed ik iets stoms waarvoor
ik eigenlijk, gezien mijn leeftijd, veel te
zwaar gestraft ben geweest. Onze Lieve
Heer houdt totaal geen rekening met leef
tijd vind ik. Bij het schaven van het ijs
werd een bergtop te hoog en viel op de
grond, in het stof. Het 'djangan non, djan-
gan', niet doen, niet doen van Jem kwam
een fractie te laat, want ik had het ijs al in
mijn mond gepropt en doorgeslikt.
Diezelfde nacht begon het geduvel al.
Misselijk, overgeven, ik kreeg krampen, ik
kreeg koorts, ik kreeg tyfus. Daarvan her
inner ik me alleen dat het erg lang duur
de, dat ik niets kon en mocht eten en
alleen mocht drinken. Bouillon en melk.
Na weken eindelijk nasi tim en een Marie
beschuitje dat in een diep bord werd
gelegd, met melk overgoten. Het zwol op
tot een monsterachtig wiel, niet te her
kennen als een Marietje. Kokhalsend
werkte ik het naar binnen. 'Ja kind, dat
komt ervan', zei Ma, 'zul je nooit meer zo
gragas (gulzig) zijn? Wie eet er nou iets
dat op straat is gevallen? Toen kwam de
dag dat Ma me vroeg: 'Waar heb je van
daag zin in, je mag het zeggen'. 'Ble wak
met es pasra', zei ik. 'Ben je eigenlijk wel
goed wijs?' zei Ma en toen kreeg ik droge
rijst met een frikadelletje, mijn lievelings
eten. Alleen de sambel ontbrak.
In mijn tijd kon je nog aan tyfus dood
gaan, maar ik overleefde glansrijk en na
twee dronk ik weer mijn eerste beker ble
wak met es pasra.
'Een mens krijgt maar een keer tyfus in
zijn leven'. Ik heb het Pa horen zeggen
en altijd onthouden. Ik heb altijd van de
straat gegeten, van straatverkopers,
maar zo letterlijk als toen, nooit meer!
Na es pasra kwam het tijdperk van het
zelfgemaakte ijs. In zo'n emmer met
daarin een ronddraaiende bus met een
zwengel aangedraaid. Blokken ijs met
zout voor het bevriezen van de vla.
Heerlijk ijs, vanille, chocola of mokka.
Ook te krijgen in restaurants als Mabes
en de Wiener Bakkerij. Nu heb ik nog
altijd over Malang. Es pasra bleef, es
gandoel geschaafd ijs stijf bijeengeprakt,
aan een stokje een sliert rosestroop ero
ver. Dan was er es poeter, in gesloten
bussen, bijna ice cream maar dan wate
rig. In kleine glaasjes verkocht met een
kadetje erbij, naar verkiezing. Kostte twee
cent, kocht ik stilletjes, want Ma vond de
glaasjes niet schoon. Die werden na
gebruik door een klant omgespoeld in
steeds hetzelfde waswater. Es lilin kwam
later, dat waren de waterijsjes zoals we
die nu nog kennen, alleen smolten ze
vroeger veel sneller.
In 1936 ongeveer kwamen de 'ijsblokjes'.
De es lilin in geavanceerde vorm, blokjes
in papier verpakt in de fijnste smaken:
chocola, vanille, klapper (kopior) doeren,
nangka, djeroek. De meestal jonge verko
pers hadden grote dikbuikige thermos-
sen. Ze kostten vijf - acht cent, duur dus
vergeleken bij de gewone ijsjes. Maar
zalig, mijn hele zakgeld ging eraan op!
Toen kwam 'Het Hoenkwee Huis' een
groot restaurant aan de aloon-aloon,
tegenover Alhambra bioscoop. Zaterdag
kon men er dansen, het eten was er uit
stekend en goedkoop. Meest populair de
saté ajam met lontong 80 cent per portie
en ice cream klappa kopior; kleine portie
25 cent, grote 40 cent. Het meest gedron
ken werd de tjendol (dawet), anders van
smaak dan de Javaanse dawet die van
rijstmeel werd gemaakt. De hoenkwee
tjendol deed zijn entree in die tijd en werd
sindsdien in alle restaurants van hoenk
wee meel gemaakt.
Ice cream, snow cones, slosh (es poeter)
in California herleefde ik mijn jeugdjaren
in ijs. Hier in Nederland kun je alleen 'ijs
Sjanghai' in sommige Indische restau
rants krijgen en natuurlijk op de pasar
malam. Waarom hier nergens de heerlijke
'floats', vanille ice cream in een glas cola,
seven up of cream soda? De iced juices
in wel 30 smaken, de freezes. Koud in de
mond maakt het hart gezond, is mijn
devies. Ik geloof dat ik mijn leven even
veel ijs heb gegeten als in Lillehammer
op geskied werd! En als ik Koss en Veld
kamp zo op de baan zie, denk ik: jongens
je doet het verkeerd. Die scherpe ijzers
horen stil te liggen, het ijs moet erover
heen worden geschoven. Watje dan
krijgt? Es pasra, wat je daar al niet mee
kunt doen!
Woordverklaringen
djam sidji een uur (Jav.)
es setroop een glas stroop (meestal rose of vanille)
met veel ijs
es pasra geschaafd ijs, ook wel es gosok, es seroet
genoemd
klappa kopior cocosnoten met afwijkend speciaal
door schimmel verkregen vruchtvlees. Alleen geschikt
voor dranken/ijs.
kolang- kaling zaden van de arenpalm. Doorzichtig,
zoetig vruchtvlees, heedijk in dranken
bléwak meloen, cantaloupe
Selasi vruchtjes (zaadjes) van een basilicum soort.
In water wordt de vruchtwand gelatineus en smaakt
lekker in koude drank.
tapé singkong gegiste casaave, tapé ketan gegis
te kleefrijst
djangan niet doen
es lilin lange waterijsjes, lilin kaars
snow cones een hoge toom van fijngeschaafd ijs in
een kartonnen puntbekertje bespoten met twee kleu
ren siroop (Mexica ans)
slosh letted, vert, blubber; half gesmolten geschaafd
ijs vermengd met siroop, gelijk aan es poeter
iced juices mengsel van vruchten, melk, suiker en
ijs in een mixer 'geshaked' (Indonesische specialiteit)
freeze idem dito in Amerika.
>Ctk
10
