POIRRIÉ'S
PERIKELEN
Het Slordige Vergeten
'Vergeten is slordigheid en slordigheid is
luiheid', placht pa te zeggen. En altijd
tegen mij. Pa heeft ook ongehoord veel
moeite gedaan om mij bij te brengen dat
met name rekenen eigenlijk niks voor
stelt. Hij beweerde dat het alleen maar
om concentratie ging. Je hoefde er
slechts voor te zorgen dat je gedachten
niet afdwaalden. Eén en één is twee.
Zelfs een analfabeet van een saté-verko
per kan op zijn vingers aftellen hoeveel
stokjes hij op zijn arangvuur moet leggen
om er tien voor drie cent te kunnen verko
pen. Dat is een kwestie van concentre
ren en tellen', legde hij uit. Ik wist toen
dat er kerels waren die er tien voor twee-
en-een-halve cent verkochten, maar dat
zei ik niet want pa hield er niet van om
gecorrigeerd te worden. Dat was in Solo,
toen ze thuis en op school volkomen
gestoord raakten van mijn hardnekkige
pogingen om uitsluitend spelenderwijs
enige schoolkennis op te doen Lukte
natuurlijk nooit. Pa kon daar gloeiend om
worden, want voor hem was leren een
zaak van primair belang En daar zat ik
dan: helemaal bingoeng naar de warboel
in mijn schoolschrift starend en daar nog
minder begrijpelijks in terugvindend dan
in de Chinese handleiding van een naai
machine tjap Hongkong. En pa over mijn
schouder maar meekijken, de ene keer
grommend als een getreiterde beer, de
andere keer met een snik in zijn stem iets
mompelend over een hardkoppig wezen
met het bevattingsvermogen van een
kepiting.
Een herinnering aan droevige tijden die -
geloof het of niet - kwam opborrelen door
het losbarsten van alle manifestaties
rondom de 50 jaar geleden gepleegde
invasie van Normandië. Maar eigenlijk
meer nog door de herdenking van de
Slag om Arnhem op 17 september. Wij
zijn daar niet bij geweest, maar kunnen
ons natuurlijk wel voorstellen wat daar
toen gebeurd is. Al was het alleen maar
door de in Deventer opgenomen oorlogs
film A brigde too far, die trouwens ter
gelegenheid van het jubileum ongeveer
een maand lang in Arnhem werd ver
toond. Begrijpelijk, want die voor de geal
lieerden rampzalig verlopen strijd is een
aangrijpend stukje geschiedenis waar die
stad nooit meer los van komt. Maar wat in
die regelrecht op de eigenlijke strijd
gerichte film minder naar voren wordt ge
schoven is de ellende die erg veel niet
strijders ervan ondervonden. Ook begrij
pelijk, want dat hoort weer in een ander,
veel minder sterk tot de verbeelding spre
kend verhaal thuis. Daar zit 'm de kneep,
denk ik. Dat andere verhaal vindt men
vaak niet spectaculair genoeg, of zelfs zo
weinig van sensatie doortrokken dat het
op de achtergrond raakt. En dat is nou
juist iets wat Sacha Barraud wil voorko
men. Misschien zegt die naam niemand
wat, maar ik weet toevallig dat hij cineast
is en een paar heel goed doortimmerde
documentaires op zijn naam heeft staan.
Sacha was al een tijdje druk bezig met In
de schaduw van de brugeen film over
de evacuatie van 90.000 burgers tijdens
de Slag om Arnhem, toen hij met zijn
cameraploeg ook ons dorp bezocht. Dat
was omdat Beekbergen destijds de
vloedgolf van evacués over zich heen
heeft gekregen en er onder de oudere
bewoners genoeg zijn die daar iets over
kunnen vertellen. In contact gekomen
met Sacha, mocht ik zijn doelstellingen
vernemen. Die hebben me echt aan het
denken gezet, want wat wilde die cineast
precies Niets anders dan op 17 sep
tember, de 50e verjaardag van de Slag
om Arnhem, een in filmvorm gegoten
hommage uitbrengen aan allen die in op
dracht van de Duitsers op stel en sprong
hun stad moesten verlaten en elders
onderdak zien te vinden. In zijn film krijgt
een groot aantal evacués en onderdak
verleners eindelijk de kans om aan het
woord en in beeld te komen, zich te con
centreren op datgene wat ze (te) lang
hebben moeten verzwijgen. 'Het onder
werp evacuatie voldoet kennelijk niet aan
de gestelde eisen van heroïek. Het op
leeftijd beginnen te raken van de mensen
die deze evacuatie hebben meegemaakt,
is voor mij een belangrijke stimulans
geweest om deze geschiedenis vast te
leggen voor een breed publiek. In de
hoop de toeschouwer even vanuit een
herkenbare situatie dicht bij huis te kun
nen laten stil staan bij wat ontheemd zijn
door oorlog eigenlijk betekent', zegt
Sacha. Universele verhalen van de non
combattant dus, die netzo in nevelen
dreigen op te gaan (of al opgegaan zijn)
als de talloze andere verhalen over het
mét of zonder bèssèk en koffertje hals
over kop er vandoor gaan van gewone
mensen die, zonder ergens schuld aan te
hebben, één of meerdere malen werden
meegesleept in een onstuitbare bandjir
van ellende. En niet alleen huis en haard,
maar later ook hun geboortegrond kwijt
raakten. Verhalen van doodgewone men
sen, waarvan men hier niet wakker ligt.
En die men eigenlijk liever vergeet,
omdat ze herinneren aan een periode
waarvoor Nederland vaak denkt zich te
moeten schamen. Dan denk je:
'Schamen, waarom en waarvoor Voor
al die Deetjes, Boetjes en anderen waren
de kaarten geschud, net als voor de
Arnhemmers en nu de horden vluchtelin
gen die overal een goed heenkomen zoe
ken. Ze moesten gewoon meespelen met
de kaarten die hen in de hand werden
gedrukt, of ze wilden of niet. Zoals zeg
maar Coba die, na de rampokpartij van
Solo of andere plaats, alles kwijtraakte en
met kroost en een heleboel hartzeer naar
tante Trui in Soerabaja trok. Per trein,
doodsbang vanwege de vijandige stem
ming en de weinig goeds inhouden-de
opmerkingen van sommige medereizi
gers, maar zich dapper houdend voor de
kinderen. Daarna wel of niet achter de
kawat, maar in de bersiaptijd wéér hals
over kop er vandoor om te proberen het
vege lijf te redden, wat niet iedereen
lukte. En om na (misschien) een hereni
ging met haar echtgenoot een paar jaar
tjes van onzekerheid door te maken en
dan op de boot te moeten stappen. Om
voorgoed alles achter zich te laten, ge
boortegrond incluis. Blij dat ze nog leef
den, verkozen de meeste Deetjes en ook
Boetjes er het zwijgen toe te doen. Nog
steeds, want uiteindelijk is hun verhaal er
toch maar één van een onbelangrijk
iemand, menen ze. En is alles al zó lang
geleden gebeurd, laat maar.
Als je de kranten moet geloven, heeft
monsieur Pierre Poupard, inwoner van
