Prof. Dr. A. J.G.H. Kostermans (Bapak Doc)
Door Netty Selder
Set is alweer een halfjaar geleden,
11 juli 1994, dat Prof. Dr. Koster
mans, de wereldberoemde botani
cus, overleed. Ik heb de eer gehad deze
bijzondere man, voor wie ik een enorme
bewondering had, persoonlijk te kennen.
Moge zijn naam nog lang voortleven.
O
10
André Joseph Guillaume Henri Koster
mans werd geboren op 1 juli 1906 in
Purworejo (Oost-Java). Van jongs af had
hij al veel belangstelling voor de natuur.
Na de middelbare school ging hij naar
Nederland om op de Universiteit van
Utrecht fysiologie te studeren. Na zijn stu
die voltooid te hebben werd hij wiskunde
leraar. Vlak voordat de Japanners Indië
binnenvielen keerde hij terug naar zijn
geboorteland waar hij verbonden was aan
het Buitenzorgfonds.
Tijdens de Japanse bezetting werd
Kostermans geïnterneerd en samen met
10.000 anderen tewerkgesteld aan de
beruchte Birma spoorweg, in Nukon
(Thailand). Doorzijn grote kennis van
geneeskrachtige kruiden die hij in de
natuur verzamelde kon hij medegevange
nen die aan darmklachten leden, gene
zen. Zelf leed hij aan een dodelijke
gangreeninfectie die hij met zelfgezochte
kruiden genas. Onder gangreen verstaat
men in het algemeen het afsterven van
weefsels.
Na de oorlog is Kostermans naar Neder
land teruggekeerd. Na twee jaar ging hij
weer naar Indië waar hij docent werd aan
de Technische Hogeschool in Bandung
en aan de Landbouw Hogeschool te
Buitenzorg.
In 1947 trad hij toe tot het Forest Service
(onderzoekinstituut voor bosbouw) en
begon aan zijn botanische studie. Samen
met de lokale bevolking begon hij met het
verzamelen van planten. Hij vond het
beter om de lokale bevolking erbij te
betrekken omdat hij zich toen al bewust
was dat Indië zelfstandig zou worden.
Inderdaad werd Indonesië op 27 decem
ber 1949 onafhankelijk. Ook toen vele
Nederlanders het land moesten verlaten,
bleef Kostermans. Hij werd in 1956
Indonesisch staatsburger.
In 1960 werd hij benoemd tot hoofd van
de Botanische Bosdienst van het
Herbarium te Bogor. Alle medewerkers
waren naar Nederland vertrokken en
Kostermans besloot om jonge
Indonesiërs aan te trekken die hij opleid
de tot botanici. Deze kinderen kreeg hij
via hoofden van scholen, die kansarme
en ouderloze kinderen naar hem toe
stuurden. Kostermans nam ze allen aan
als zijn pleegkinderen. In de loop der
jaren heeft hij meer dan 86 kinderen aan
genomen. Zijn eerste pleegkinderen
werkten allen in het Herbarium; later
mochten ze een eigen richting kiezen.
Om de studies van zijn kinderen te beta
len en om het Herbarium te onderhouden
gaf hij gastcolleges in het buitenland, o.a.
in Amerika, Rusland en Nederland. Een
paar maanden lesgeven in Leiden of
Moskou en hij kon weer het hele jaar
vooruit. Ook leefde hij van giften van
familie en vrienden. Eind 1991, toen mijn
man en ik hem opzochten, had hij nog
zeven kinderen van wie er twee student
waren. Hij vond dat in de huidige maat
schappij met grote werkloosheid, vooral
onder academici, zijn kinderen beter een
vak konden kiezen. In Indonesië is een
groot gebrek aan vaklui. Vijfendertig van
zijn pleegkinderen hebben een academi
sche graad, zeven zijn botanicus, twee
professor, één in Brazilië en de andere in
Amerika. Met de meeste kinderen had hij
een goed contact. Bapak Doe zoals velen
hem noemden is nooit getrouwd geweest.
Hij heeft tot 1 december 1986 in de Jalan
Pangrango 24 in Bogor gewoond. Daarna
tot zijn dood in het dorpje Gadog midden
in de kampong aan de voet van de berg
Salak. Rond zijn huisje had hij een eigen
rijstveldje.
André Kostermans (foto: prof. Karya Somadikarta)
Op 16 augustus 1990 benoemde koningin
Beatrix Professor Dr. Kostermans tot
Commandeur in de Orde van Oranje-
Nassau. Het ridderkruis en de daarbij
behorende oorkonde werd hem door de
Nederlandse ambassadeur G.W. Baron
de Vos van Steenwijk uitgereikt op de
Nederlandse ambassade te Jakarta.
Deze hoge onderscheiding kreeg hij voor
zijn internationaal erkende deskundigheid
op het gebied van de botanie en in het
bijzonder voor zijn onophoudelijke ijver
om de wetenschappelijke opleiding van
veelbelovende jonge Indonesiërs te sti
muleren en zeker te stellen.
Over deze onderscheiding, waar hij best
trots op was, kon hij tegenover mij gek
scherend zeggen: 'ze hadden me beter
een som geld kunnen geven voor mijn
kinderen en voor het Herbarium'.
De professor had maar een schamel pen
sioentje. Hij kon zich behoorlijk druk
maken over de grote hoeveelheid afval
die overal werd neergegooid en over het
gebrek aan respect en onbegrip voor de
natuur.
Tot vlak voor zijn dood was hij iedere
middag te vinden in het Herbarium.
Het Herbarium was een geschenk van
president Soekarno wegens door
Kostermans persoonlijk bewezen dien
sten, namelijk potentieverhogende krui
den die hij speciaal voor Soekarno
samenstelde.
De laatste paar jaar had hij naast zijn
bureau een bed staan zodat hij ieder
moment kon rusten. Zijn gezondheid was
zéér slecht, zijn hart was op. Ondanks
zijn zwakke gezondheid leidde hij mijn
man en mij rond in het Herbarium. Een
tenger broos mannetje maar heel sterk.
Hij vertelde en liet ons zijn verzameling
zien van meer dan 2.000.000 planten
soorten afkomstig uit het bosgebied van
Indonesië. Hoge ladenkasten gevuld met
geconserveerde planten en rekken met
plantendelen op sterk water. In een hoek
een hoge stapel planten die nog gedeter
mineerd en geïnventariseerd moesten
worden. 'Ik kom er niet mee klaar, en na
mijn dood zai het Herbarium met deze
unieke verzameling verloren gaan', vrees
de hij.
Kostermans is de enige die het Herba
rium in stand hield. Hij vond dat de
wetenschappelijke waarde van de planten
totaal werd onderschat. Op de venster
bank van zijn werkkamer lagen zijn toen
laatste aanwinst uitgestald, doerianvruch
ten in verschillende stadia gekweekt in de
plantentuin uit enkele zaden die gevon
den waren in de bossen van Irian Yaya.
Deze doerianboom, die voor het eerst
vruchten droeg, bloeit met grote bloemen.
Honderden planten en bomen staan op
zijn naam en zijn door hem ontdekt. Er is
geen oerwoud waar hij in de loop van vijf
tig jaren niet is geweest. Tot 1990 trok hij
de oerwouden in, het laatst in Kalimantan
en Irian Yaya.
Kostermans heeft veel boeken geschre
ven en zijn wetenschappelijk werk telt
meer dan 8000 pagina's. Het is in het bui
tenland uitgegeven.
Hij overleed 11 juli 1994 op 86-jarige leef
tijd, tien dagen na zijn verjaardag.
President Soeharto beloofde hem een
graf in de Plantentuin van Bogor.
