Nederlandse liefde:
indehoy
'LiJüi
Let opl
door: Derk-Jan Eppink
In Indonesië kunnen sommige woorden
Nederlanders de verrassing van herken
ning bezorgen. Bij menige garage staat
met grote letters het woord 'knalpot
Indonesiërs gebruiken in hun Bahasa
Indonesia 'knalpotnet als in Neder
land, voor uitlaat. En de taxichauffeur
kan tijdens de autorit midden in het cha
otische verkeer beginnen te klagen over
zijn 'persnellingzijn versnelling. Ook
aan de 'remde 'bumperde 'sokbre
ker het spatborof aan een of andere
'kabel' kan iets mankeren. Als de auto
onderweg stilstaat omdat een 'onderdil
stuk is, moet de 'dongkrak' (letterlijk:
domme kracht of krik) worden gepakt.
Het Bahasa Indonesia is de lingua franca
van het eilandenrijk geworden die, in
tegenstelling tot honderden streektalen,
overal kan worden gebruikt. In 1945 wees
de Indonesische grondwet het Maleis,
onder de naam Bahasa Indonesia, aan
als de eenheidstaal van de republiek. In
1972 werd - samen met Maleisië - een
nieuwe, verbeterde spelling ingevoerd die
nu geldt als nationale taal van beide lan
den. Het huidige Indonesisch is sterk
beïnvloed door het gesproken Maleis. Er
zijn uiteraard veel woorden ontleend aan
streektalen (Javaans, Soendanees), maar
ook aan Westerse talen zoals het
Nederlands en Portugees.
Nederlandse woorden die in het
Indonesische vocabulaire zijn opgeno
men, zijn vaak gerelateerd aan voorwer
pen. De autobranche is een voorbeeld.
Maar ook bij gebruiksvoorwerpen diende
het Nederlands als bron. 'Potlot' is pot
lood, 'ritsleting' is een ritssluiting, 'laci'
een laatje, 'ember' is een emmer en 'plak-
ban' plakband, terwijl 'stopkontak'
gewoon een stopkontakt is. Zo is er ook
'vas' (vaas), 'lampu' (lamp), 'kulkas' (koel
kast), 'tube' (tube), 'asbak' (asbak),
'keran' (kraan), 'kamar pas' (paskamer).
Studenten protesteren momenteel tegen
het 'katebelece'(kattebelletje) dat ex-
minister van financiën Sumarlin gaf voor
kredietverlening aan de ondernemer
Eddy Tansil en zijn Bapindo-bank.
Sumarlin bleek goed geld naar kwaad
geld te werpen want de staat kreeg een
strop van honderden miljoenen dollars.
Het protest zorgt voor vele 'spanduk'
(spandoeken) van studenten onder de
slogan 'katebelece'.
Bij eetwaren zijn ook Nederlandse woor
den terug te vinden. 'Buncis' is boontjes,
'apel' een appel, 'arbai' aardbei, 'limona
de' is limonade en 'es' is ijs. Een 'haji'
(bedevaartganger), 'birham' (bier en ham)
is een gelovige die de islam niet zo nauw
neemt omdat hij alcohol en varkensvlees
eet. 'Prikadel' lijkt op frikadel maar is een
bal gehakt, gebakken met aardappelpu
ree. Een 'koki' is een kok.
De sanitaire gang herbergt ook herkenba
re woorden. Een WC is 'kakus' (kakhuis),
al wordt ook 'kamar kecil' (kleine kamer)
gebruikt. Een 'pispot' heeft de gelijknami
ge Nederlandse betekenis.
In de financiële taalwereld van Indonesië
heeft, hoe kan het anders, het Neder
lands ook zijn sporen achtergelaten.
'Rekening' is gewoon de rekening, 'duit'
staat voor geld, 'brankas' is een brand
kast, en 'ongkos' zijn onkosten.
In de liefde heeft Nederland minder als
voorbeeld gegolden. Toch is er een herin
nering: 'indehoy' (in het hooi) wat bete
kent: vrijen, de liefde bedrijven.
Veel Nederlandse woorden verdwijnen uit
het Indonesisch, vooral uit de periode van
de 'tempo dulu'. Ze staan wel in het
vocabulaire maar worden vervangen door
eigen Indonesische woorden. Woorden
zoals verkoper, opsiender, onderneming
of amtenar en opsir (officier) worden pen-
jual, mandor, perusahaan, pegawai of
perwira. Sommige blijven echter toch
bestaan, zoals opname, teken, vonis,
paraf, benum of beken (bekend).
Anderzijds heeft het Nederlands woorden
van Maleise oorsprong in de woorden
schat opgenomen zoals toko, senang,
soebatten of bakkeleien. Soms is er ech
ter verwarring, zoals bij 'pakkie-an'. Vaak
wordt het Nederlandse woord 'pak' als
basis genomen (dat is mijn pakkie-an, dat
is mijn zaak) maar de uitdrukking komt uit
het Maleis. 'Bagian' betekent zaak, deel.
'Itu tidak bagian saja' betekent: dat is mijn
zaak niet, daar heb ik niets mee te
maken. Het Javaanse woord 'kuping'
(oor) bezorgde Nederland een geldbe-
grip. Kuping werd 'keping' en stond voor
een geldstuk met een gat erin dat als sie
raad aan de oren kon worden gehangen.
Nederlanders is dit in het gehoor blijven
hangen als 'ping-ping'.
Dit artikel is eerder (17 oktober 1994)
verschenen in NRC Handelsblad. O
(advertentie)
(Uit: E. Vanvugt, Natilaan, uitgeverij In de Knipscheer, Amsterdam)
De enige echte Indische saucijzen van
H. v. Olphen zijn op de Haverkamp
(Mariahoeve) alleen verkrijgbaar bij de
GROENTEMAN
H. VAN OLPHEN.
Tevens BABAT - PAROE - LIMPA en
OETAK
Tel. 070 - 383 96 99
13
