G
Amerika waren geëmigreerd. Het lot
stuurt je vaak de goede richting uit.
Als we die vijfjaar Californië niet hadden
gehad was Tjalie al eerder bezweken aan
een tweede hartinfarct. Overwerkt en een
bloedvatenstelsel (misschien door het
kamp) dat niet veel meer kon hebben.
Een goede diagnose van de Amerikaan
se dokter, de ontspanning met toch de
mogelijkheid om van Whittier uit voor
Tong-Tong te werken (hij was nog altijd
directeur/hoofdredacteur) maakten hem
weer gezond. Eens per jaar ging hij naar
Den Haag om de aandeelhoudersverga
dering bij te wonen (Tong-Tong was
inmiddels een N.V. geworden), en de
Pasar Malam te openen.
Het met goede bedoelingen en idealisme
begonnen 'American Tong-Tong' was
een mislukking. In die tijd waren emigran
ten te druk bezig met zich het
Amerikaanse leven eigen te maken.
De Indo Community Center die Tjalie ook
oprichtte was wel een succes.
Gezelligheid, 'togetherness' daar voelden
de Indo's wel voor. Is het niet wonderlijk
dat nu, na 30 jaar de vereniging niet meer
bestaat, het orgaan een zelfstandig leven
is gaan leiden en duizenden abonnees
telt, over de gehele wereld? Een blaadje
zonder enige pretentie, maar dat recht in
het hart van elke Indo schijnt te hebben
geschoten. Hetzelfde principe als Tong-
Tong (Moesson): door lezers voor lezers.
Terug naar Nederland
Het ging niet goed met Tong-Tong, Tjalie
werd teruggeroepen. Ik hakte de knoop
door: dan gaan wij ook terug. Ik voorzag
dat Tjalie het alleen niet zou redden, er
was teveel misgegaan tijdens zijn afwe
zigheid. Niet meer over praten. Opnieuw
beginnen, puin ruimen. In 1967 kwam ik
officieel bij Tong-Tong werken. De kinde
ren Mark en Vivian hielden zich kranig bij
deze overgang. De Vietnam-oorlog deed
nog een schepje bovenop de anti-Ameri
kaanse houding van Nederland. Al het
goede schaamteloos imiteren, schelden
op de foute dingen. Nu nog net zo.
Tong-Tong krabbelde weer overeind. In
nood leert men zijn vrienden kennen, vrij
willigers hielpen in ruil voor een kop koffie
en wat gezelligheid achterstand van werk
in te halen. Moeilijke tijd, heel erg moei
lijk. Maar niets is beter je over teleur
stelling en verdriet heen te helpen als
werk. Tjalie teerde nog een poosje op zijn
in Amerika herstelde fysiek, maar stortte
toch in met een tweede hartinfarct. We
trokken ons terug uit de Pasar Malam die
langzaam maar zeker groeide en dus
commerciëler moest worden aangepakt.
Tong Tong werd Moesson
In 1974 overleed Tjalie. Verwacht maar
toch onverwacht. Ik had in 1973 al het
directeurschap overgenomen.
Tong-Tong/Moesson is een familiebedrijf
geweest. Rogier was de eerste die met
zijn vader het blad opzette. Met mij kwa
men na Tjalie's heengaan Vivian en Mark
erbij. Hoewel ze hun eigen werk en
bezigheden hadden werd besloten mij bij
te staan. Vivian hielp als tiener al mee,
later deed ze de administratie, boekhou
ding, secretariaat. Mark is door al de
jaren een onmisbare factor geweest.
Als begaafd fotograaf, tekenaar, techni
cus deed hij alles wat nodig was in het
bedrijf. Vanaf een nieuwe bedrading tot
een prachtige lay-out van een artikel.
Zonder computer, alleen met handige
manipulaties van de copieermachine.
Voor talrijke boeken maakte hij opvallen
de omslagen. Mark is vele jaren de
smaakmaker van Moesson geweest.
Iets hinderde mij mateloos: dat de Pasar
Malam onder de naam Tong-Tong draai
de. Niet meer voor ons bestemde tele
foontjes en rekeningen. Men sprak over
'DE Tong-Tong' en dan moest je raden of
ze de pasar of het tijdschrift bedoelden.
Mogen we onze naam terug, verzinnen
jullie een andere? Neen.
In 1978 een proces aangespannen.
En na veel geharrewar verloren.
Uitspraak: Geen reden tot naamsveran
dering, een pasar is toch heel iets anders
dan een tijdschrift, waarom kunnen die
niet dezelfde naam dragen? Een haring-
kar zou zich ook Tong-Tong mogen noe
men!
Niet langer zeuren. Dan veranderen wij
van naam. In 1978 werd het Tjalie
Robinson BV waaronder Boekhandel,
Uitgeverij en Tijdschrift Moesson. Uitleg
aan de lezers - die begrepen.
Tjalie bleef leven in Moesson. In de boek
handel, in de uitgeverij, in de Charitatieve
Fondsen (Bruine Bus) maar vooral in de
kopij die het blad vulden. De brieven, dui
zenden brieven.
Alles bleef hetzelfde, alles werd anders.
De jaargangen gingen, mensen gingen.
Dierbare vrienden, werkers van het eer
ste uur. Lodi Monnereau, Margriet
Moscou stierven in mijn armen op kan
toor. Ritman ging heen, Wout Doeve, Ton
van Leeuwen (na Tjalie's heengaan onze
steun en toeverlaat), Jaap Kossen, Ferry
Hornung, ik zou bladzijden kunnen vullen
met namen. De eerste generatie, de laat
ste Mohicanen van een Indisch tijdperk in
Nederland.
Toch ook veel lichtpunten, veel vreugde.
Het bij elkaar zijn, met elkaar iets bele
ven. Ik organiseerde elk jaar een feestelij
ke bijeenkomst, er was altijd wel wat te
vieren. Cabaret, toneel, muziek, altijd iets
herkenbaar Indisch. 900, 1100 gasten
was normaal.
In 1986 kregen we een aparte boekhan
del en toko. Een uitgewoond, verwaar
loosd pand, Prins Mauritslaan 48a, werd
in drie weken tijd totaal gesloopt en
opnieuw verbouwd en ingericht door
Mark Boon, zijn vriendin Milène en Frans
Luyten. Voor minder dan een derde van
de prijs dan een aannemer zou hebben
gevraagd! Een lichte, fonkelende zaak
met een uitgezochte collectie Indische
boeken, kaarten, kalenders en alles wat
er op dat gebied te krijgen was.
Een kleine, meer exclusieve 'toko' met
alleen mooie batik en souvenirs en wat
consumptie-artikelen en djamoes. Met
Meity Tuynman, Edmee en Fred
Beeckman, Xenia Beek heeft
Boekhandel/Toko Moesson zeven mooie
jaren beleefd.
'Ziet hoe alles hier verandert', men hoeft
niet christelijk te zijn om dat te ervaren.
In 1992 stapte ik uit Moesson na 25 onaf
gebroken jaren bij Tong-Tong/Moesson.
De 65 allang gepasseerd, een mens
moet zijn limieten weten voor ze het je
aan je verstand brengen. Met Ralph
Boekholt (toen al jaren hoofdredacteur en
directeur) trad de verjonging van
Moesson in. Ralph was pienter, kon uit
stekend schrijven. Het bleek niet genoeg
te zijn om onvoorziene gebreken in de lei
ding op te vangen.
De 37e jaargang van Moesson werd de
rampzaligste. Had Tjalie niet altijd
beweerd dat het cijfer 10 (3+7) een nul
punt betekent waarna alles opnieuw moet
worden begonnen?
Opstaan en opnieuw beginnen
Er is waanzinnig veel gebeurd deze laat
ste driejaren. Rommelig, uitzichtloos,
hoopgevend, ach u lezers heeft er mis
schien nauwelijks wat van gemerkt, de
vuile was is gewassen, gestreken en
wordt weer gedragen.
Moesson is overeind gebleven. In een
nieuwe stad, in een nieuw kantoor en met
een nieuwe bezetting. Efficiency, compu
ters. 'De hele wereld gaat naar de knop
pen' (letterlijk) heb ik eens verbitterd
gezegd. Het moet zijn: de wereld van nu
leeft bij de gratie van de knoppen.
Het kleine meisje van vier dat u op de
foto ziet, typte op Pa Tjalie's machine
haar naam. Ze heeft de letters net
geleerd in te drukken:
V-l-V-l-A-N B-O-O-N.
38 Jaar later zit dat meisje achter de
tekstverwerker en zet haar naam onder
een artikel dat ze net geschreven heeft:
Vivian Boon. 40 Jaargangen. Ik hoop u
nog te spreken bij de 50ste.
27
