an
Soerabaiaasch Kamerorkest, 16 april 1937. Derde van links, zittend: Jan Bom.
Toen de oorlog met Nederland uitbrak in
1940 werd Jan in Berlijn gevangen geno
men. Alle aanwezige Nederlanders wer
den in de gevangenis ondergebracht.
'Van al die Hollanders was er één die
eruit mocht en dat was ik!' Hij had
immers een Duitse beurs van de Von
Humboldt Stichting, dus hij was goed.
Bovendien, tijdens die kortstondige
detentie werd hem naar zijn geboorteland
gevraagd. 'Nederlands-lndië. Hij was dus
Indo-Germaan...' Ik had pikzwarte haren
en kwam er als eerste uit.'
Tot dusver leefde men nog vrij normaal in
Duitsland. Alles deed het nog, het land
was op de incidentele bombardementen
na nog relatief veilig. Jan vertelt dat hij
nog een foto van het oude Dresden bezit,
waar hij moest optreden met de beroem
de 'Jalousie Tango' van Gade, onder
diens leiding.
Hij bleef in Berlijn tot december 1944 en
vluchtte toen naar Oostenrijk. Het werd
Jan te heet onder de voeten. 'En wat je
toen zag - tja - wanneer je je dat kan
voorstellen, ik zie dat tafereel nog voor
me. Dat bombardement, die stad in vuur
en vlam en er was één man die daar
vluchtte met een viool en een klein
koffertje. Dat was ik. De soldaten werden
woedend op me. "Weg, weg! Sind Sie
verrückt!" Ik dook even weg, maar zodra
ik de kans had, ging ik verder. Ik moest
en zou naar het station gaan. Ik moest d'r
uit, weg van Berlijn! Met alleen mijn viool
en het koffertje waar al mijn foto's van
het ouderlijk huis in zaten, dat zou nie
mand mij kunnen vergoeden! Een nieuwe
viool kan men weliswaar altijd nog kopen,
maar ik had hem nodig, daar kon ik mijn
brood mee verdienen. Eindelijk op het
station, zag ik een trein, Leipzig/Wien.
Daar ging ik inzitten. Na twee uur,
pfeiefefeü en ik reed richting Leipzig/
Wien!'
Gmunden am Traunsee, daar woonde
zijn vriend en begeleider pianist Hans
Bohnenstingl.
Jan had met Hans gestudeerd op de
Hochschüle der Musik in Berlijn. Zijn
muziek-optredens met Hans waren klas
sieker gericht, Mozart, Brahms enz. In
Holland vindt men operette minderwaar
dig, in Duitsland niet. Daar zongen
Elisabeth Schwarzkopf en Irmgard
Seefries Traviata en Figaro's Hochzeit zo
goed als Die Fledermaus. In Duitsland
kreeg je een algemene opleiding, viool
concerten, kamermuziek en salonmuziek.
Jan werd door Hans Bohnenstingl afge
haald om naar Gmunden am Traunsee te
gaan in 1944. Een jaar heeft Jan bij hem
gewoond in Oostenrijk, samen gestu
deerd en opgetreden, succesvol. Geld
was geen probleem, na de bevrijding
verdienden ze genoeg.
Na augustus 1945 kreeg Jan eindelijk
sporadisch berichten uit Indië. Hij wist
nog niets, behalve dat zijn jongste broer
voor de oorlog was vermoord omstreeks
1938. Rudy werkte bij de goudmijn bij
Pengalengan. 'Hij kreeg een duwtje en
viel 600 meter de diepte in, dat weet ik
nog.' Sinds 1940 had hij niets meer van
zijn familie vernomen.
Na de oorlog bleef hij met Hans in
Wenen en andere plaatsen optreden.
'Mijn paspoort was niet geldig meer. In
Wenen was geen Nederlands consulaat.
De stad was door geallieerden en het
Russische leger bezet. Ik had een kamer
in de Russische sector en er werd gere
geld gecontroleerd. De zaak-gelastigde
van Nederland was Zweden, en een
Zweed raadde mij aan naar Bern te
gaan, omdat daar wel een Nederlandse
consul was. Ik weet nog hoe hij heet,
Baron van Karnebeek. Ik ging naar hem
toe. Dat was een geweldige man, hele
maal gek op klassieke muziek. Dus,
meteen hadden wij een gesprek. Nou ja,
kort en goed, we spraken alleen daar
over.'
Van Karnebeek zei na afloop: 'Nu moe
ten we terzake komen. Uw paspoort is
verlopen.' Hij riep een ambtenaar en
overlegde even. Toen de man wegging,
ging het gesprek over muziek weer ver
der. Na een poos kwam de ambtenaar
terug en legde wat papieren voor de con
sul neer. 'Nou moeten wij weer terzake
komen. Kijk eens hier. Ik heb twee pas
poorten. U was Nederlands onderdaan, u
mag nu kiezen of Warga Negara of
Nederlander.' Ik zei: 'Nederlander.' Hij
zei: 'Dat is goed.'
'Stel dat ik Warga Negara had gezegd,
dan had ik weer rotzooi gekregen en was
weer niet erkend!' Hoewel zijn vader een
echte totok was zou Jan ongetwijfeld een
spijtoptant geworden zijn...
Van Karnebeek zei toen: 'Dan bent u nu
Nederlander.' 1946, Jan vond het best!
Op den duur wilde hij wel iets anders dan
dat eeuwige heen en weer gereis. 'Het
boterde niet meer zo met Hans, een
geldkwestie. We deelden alles gelijk op,
terwijl Hans een vrouw had waarmee hij
zijn geld weer moest delen. Gedonder
dus!'
Een concert in Wenen in 1949, Die
Frühlings Sonate van Josef Marx in de
Brahmszaal. 'Daar werd schande over
gesproken, een Oostenrijks componist
die niet door Oostenrijkers werd vertolkt,
maar door een Nederlands duo. Alle bui
tenlanders moesten weg, terug naar hun
vaderland, zeker de buitenlanders die
de oorlog hadden gewonnen, dus ook ik
moch niet langer in Wenen blijven. Bij
zijn vertrek uit Wenen confisceerden de
Russen zijn viool.
14
