De meest gewilde bloem voor een grafbe-
zoek was de aster, en mijn ouders koch
ten altijd de witte en alle nuances paars,
van licht tot donker. Een katjong verscho
len achter al die bloemen droeg ze naar
de auto. Dan gingen we naar Sukun, naar
het kerkhof even buiten de stad waar
boven de ingang geschreven stond 'De
Nacht van de Dood is de dageraad van
het Leven'. 'Wat betekent dat, Pap', vroeg
ik mijn vader, en die zei zoiets van dat het
eigenlijke leven begon als je dood ging.
'O', zei ik, er natuurlijk niets van begrij
pend, maar dat hield ik voor me. We lie
pen dan naar binnen en zochten de weg
naar de graven van allereerst Opa, en dan
alle andere familieleden en kennissen. Het
was een heel ritueel onder de ruisende
cemarabomen, maar het was geen ver
drietig ritueel.
Als de graven schoongemaakt en van
bloemen voorzien waren, liepen we weer
naar buiten. Mijn moeder had dan nog een
armvol bloemen. Die werden op de kruis
punten neergelegd voor al diegenen die je
gedenken wou en wiens graven elders
waren. 'Waarom op een viersprong?'
vroeg ik. Het antwoord daarop was dat
waar de graven zich ook mochten bevin
den zij het op Penélé, Kembang Kuning,
Petamburan of Tanah Abang, dit symbo
lisch gebaar ze bereiken zou, want een
viersprong bestreek immers alle windstre
ken. 'Zo hebben wij dat geleerd', zei Pa,
'en nu leren wij het jou'. Een mooie
gewoonte, want een ieder die ooit wat
heeft betekend in je leven wordt niet ver
geten, en zolang dat zo is blijft hij of zij
leven in je herinnering. En zo leerden we
allemaal zovele dingen van onze ouders
die het op hun beurt weer hadden geleerd
van hun ouders, en nu ze er zelf niet meer
zijn, zijn we elke Kerst weer te vinden bij
een viersprong waar een bloem achterge
laten wordt. Niemand wordt vergeten,
vooral niet met kerst.
Er verlopen veel getijden en er worden
veel bakens verzet in een mensenleven.
De generatie van onze ouders is als een
baken voor ons zoals de generatie daar
voor een baken was voor hen, en nu zijn
wij dat op onze beurt voor de volgende
generatie. Bakens zijn belangrijke dingen.
Maar ik ben helemaal afgedwaald van
mijn bloem die daar voor me stond als een
vuurtong en die ik als een baken en als
een kerstsymbool zag.
Het is weer Kerst en weer herdenken we
de geboorte van een Kind die als Man een
gewelddadige dood zou sterven en ons
daarmee het Eeuwige Leven zou schen
ken. Ik denk dat ik nu een beetje meer
begrijp van dat gezegde boven de kerk
hofpoort van Sukun. Het is een troost en
een belofte, mogelijk gemaakt door de
geboorte van het Kerstkind en die
gemberbloem herinnerde me daar aan. O
29
