r
T
door J.A. Stolk, huisarts
Het onzichtbare bestaanbare
opuwce'/ondheid
James Michener is een bekende Ameri
kaanse schrijver. De man is nu oud en
heeft daarom vele, vele herinneringen,
goede en slechte.
Een van zijn bekendste boeken - vertaald
in vele talen - is Tales of the South Paci
fic. Van het boek is een musical
gemaakt. Grandioze muziek en een
fantastisch libretto. Het boek en de musi
cal vertellen over de oorlog in de South-
Pacific. De boodschap erin verwerkt is
net als zovele andere verhalen over die
verwoestende oorlog: Dit nooit weer en
nimmer zullen wij vergeten. Maar in dat
tumult van ellende, pijn en verdriet is
daar ook het verhaal over de mooiste en
wonderbaarlijkste plek op aarde, vredig
en schitterend mooi: Baliha.
Baliha is het paradijs, een paradijselijk
eiland. James Michener is een verteller
van formaat en zijn hart is bij de man
schappen die in die Tweede
Wereldoorlog vochten tegen tirannie en
onderdrukking. Hij heeft één grote erger
nis: De uitgebreide, kostbare en rijk aan
geklede herdenkingen over de oorlog
'40-'45 in Europa en in tegenstelling
daartoe, de schamele en schuchtere en
vaak hypocriete wijze, waarop de oorlog
en de verschrikkelijke misère van vele
miljoenen slachtoffers door die oorlog in
Z.O.-Azië in herinnering worden
gebracht, noemt hij terecht: Disgusting!
De oorlog in Azië is bepalend geweest
voor de ontwikkelingen in de gehele
wereld en vooral na 1945. Geen enkele
gek of bezetene - op een paar lokale idio
ten na - zal het ooit in z'n hoofd halen
een naoorlogse wereld volgens de Nazi
doctrine te propageren. Echter de vileine,
het gevaarlijke, het heimelijke en verhul
de van de zogenaamde Japanse 'nieuwe
en betere orde' zijn nog steeds een
gevaar en een bedreiging voor allen, die
daar anders over denken. Na 1945 heb
ben wij het 'Asia Bangoen' als een wer
velwind en een vuurzee over Azië zien
gaan. Het westen had er een andere
naam voor: Communistisch imperialis
tisch geweld.
Het doet mij wel eens denken aan het
antwoord op mijn vraag aan een collega
tijdens onze diensten op de afdeling
E.H.B.O. in het ziekenhuis: 'Is de patiënt
dood?' In plaats van een ja of nee, luidde
dan het (bijna politieke) antwoord: 'Ik voel
geen pols meer'.
Een aantal jaren geleden schreef ik in
Moesson een artikel over het K.Z.-syn
droom, het kampziektesyndroom. Ik ein
digde het artikel met het - hoe dan ook
en toch maar - verder leven in hoop en
goede verwachtingen. Dat nu, realiseer ik
mij ten lange leste, is helemaal fout. De
mensen met een kampziekte kennen
geen hoop en hebben geen verwachtin
gen.
Zout in de wonden van deze mensen
wrijven, ongeacht het waarom en onge
acht de wijze waarop dit gebeurd, is het
lafste wat een mens kan doen.
Michener vertelt in zijn boeken over zijn
ervaringen. Wat hij gezien en gehoord
heeft en wat hij meemaakte. Er zijn in zijn
boeken geen waarde-oordelen. De enige,
die ik tot nu toe heb kunnen lezen, is zijn
uitgesproken afschuw over het verschil in
herdenkingen wat de oorlog in Europa
betreft en die in de Pacific. Een oorlog is
een oorlog is een slachting, niet waar?
Welk nut tot lering van het lezerspubliek
levert het filosofisch gedachtengoed op
het aantal doden, gewonden en gemar-
telden van lichaam en geest bij elkaar op
te tellen en dan tot de conclusie té
komen: In Europa was het allemaal
zoveel meer, zo veel erger, daarom dus
moeten diegenen, die slachtoffer zijn van
Japanse terreur niet zo zeuren en kla
gen. Oostindisch verdriet is klein verdriet
en bestaat dus niet. Onzin natuurlijk. Het
is de onzin van mensen met het hart van
een rekenmachine.
In deze afgelopen eeuw zijn er meer dan
200 miljoen mensen door andere men
sen gedood, op een verschrikkelijke wijze
omgebracht en het dubbele of drie-dub
bele aantal zijn de slachtoffers van dit
geweld, die het hebben overleefd. Ge
marteld, onteerd en verminkt naar
lichaam en geest, nauwelijks meer tot de
levenden te rekenen.
Wat nu zeggen dan 6 miljoen omge
brachte Joden en nog eens zo'n 20 mil
joen slachtoffers in Europa in de ver
schrikkelijke jaren '40-'45, wanneer je
deze aantallen vergelijkt met het totale
aantal van honderden en honderden mil
joenen, die door hun medemensen licha
melijk en geestelijk zijn gedood of wer
den verminkt voor het leven?, in nog
geen honderd jaar!
Uitermate vreemd blijf ik het vinden dat
het ontkennen van de oorlogsmisdaden
door de Duitsers begaan, hier in Europa
gestraft kan worden met grote geldboe
tes en/of gevangenisstraf.
Maar een ieder hier in West-Europa en
met name in Holland kan zeggen, soms
onder applaus: 'De oorlog in Azië, ach
nou ja!?' Het leed dat dit veroorzaakt laat
zich nauwelijks of in het geheel niet zien,
maar het is er wel degelijk.
Een voorbeeld uit de medicijnwereld wat
het niet zichtbare bestaanbare betreft is
de zogenaamde 'phantoompijn'. Nog
geen decennium geleden een groot pro
bleem en nauwelijks te bestrijden. Nu
kan veel meer en is men beter toegerust
om dit zeer pijnlijke euvel te bestrijden.
De phantoompijn als zodanig komt nog
steeds redelijk frequent voor en is een
grote plaag en een ernstig lijden.
Heel eenvoudig duidelijk gemaakt wil
phantoompijn zoveel zeggen dat wan
neer bijvoorbeeld een voet moet worden
geamputeerd, na trauma of om welke
reden dan ook, de voet niet goed wordt
doorbloed en gangreen het gevolg is, de
pijn in die voet, ook na de amputatie, nog
steeds wordt gevoeld en soms zelfs in
heviger mate dan vóór de amputatie.
Letterlijk zit de pijn in het bolletje - tussen
de oren - van de patiënt. In onze herse
nen zijn de functies van het lichaam
geprojecteerd. De motorische functies
(de beweging) en de sensibele functies
(het gevoel). Nu is wel de zieke- en pijn
lijke voet weggenomen, maar de pijnve-
zels van de zenuwen uit die voet naar de
hersenen bestaan nog steeds en deze
blijven een pijnlijk gevoel signaleren. We
spreken dan van phantoompijn. De psy
chische pijn, het psychisch lijden, die
wordt veroorzaakt en ontstaat doordat de
herinnering gruwelijke ervaringen ver
bergt, kan heel lang de patiënt kwellen
en teisteren. Deze pijn en dit lijden is niet
te zien, maar wordt aan de verschijning
van zo'n getormenteerde ziel zichtbaar
gemaakt. De herinnering als phantoom
pijn. De oorzaken van phantoompijn zijn
meestal ernstige calamiteiten waar de
persoon ten dele aan ontsnapt is. De
doorgemaakte pijnlijke, wrede en vitale
ervaringen kennen als restverschijnsel de
phantoompijn en deze leidt in bijna alle
gevallen tot het krijgen van een schuld-
35
