Gelezen
gezien
Het bedreigde paradijs
Tragische Walraven
Het verhaal speelt zo'n vijfentwintig jaar
geleden op het paradijselijke Bali en gaat
over de belevenissen van twee Ameri
kaanse vrienden: filmmaker Nicholas en
theologie-student Eddie. Zij zijn op Bali
om een film te maken over vrouwen en
er tevens wat levenswijsheid op te doen.
Sinds hun aankomst zijn zij diep onder
de indruk geraakt van het eiland en haar
cultuur vol magie. Op een avond wonen
de jongens een reinigingsceremonie met
de mythische figuren Barong en Rangda
bij. Gefascineerd door Rangda breekt
Eddie 's nachts in de tempel in en steelt
het Rangda masker. De volgende dag
wordt de dader gezocht en de jongens
besluiten naar het schildersdorpje Sindu
te verhuizen. Hier genieten ze van het
idyllische leven en raken bevriend met
de schilder Sadia die hen veel over de
Balische levenswijze leert.
Tijdens hun verblijf op Bali ontmoeten de
jongens verschillende westerlingen die
om uiteenlopende redenen op het eiland
verblijven. Maar elke westerling die op
Bali rondloopt is er volgens de jongens
één teveel en vormt een bedreiging voor
de door hen gekoesterde Balische cul
tuur.
Vooral Eddie is vastbesloten het eiland
te redden van het toerisme en is van
plan door middel van trance in contact te
treden met de voorouders om van hen te
horen hoe Bali gered kan worden. Hij
gaat in de leer bij de nep-dukun Ota en
komt steeds meer in diens macht.
Ook begint het door Eddie gestolen mas
ker haar destructieve krachten uit te zen
den. De inwoners van het dorpje klagen
over chronische hoofdpijn, Nicholas krijgt
visioenen en Eddie begint zich vreemd te
gedragen. Eddie wordt steeds fanatieker
in zijn strijd tegen het toerisme en ont
voert zelfs een Frans echtpaar dat in
dienst van de Indonesische overheid en
de Wereldbank een ontwikkelingsplan
voor het toerisme op Bali heeft ontwor
pen. De spanningen in het dorp lopen
steeds hoger op door Eddie's bezeten
gedrag en Nicholas en de dorpelingen
zijn ten einde raad. Nicholas komt dan
tot het inzicht dat Bali van hen beide een
ander persoon heeft gemaakt en dat het
geen zin heeft nog langer te blijven.
Uitgeput en op de hielen gezeten door
de politie verlaten de jongens uiteindelijk
Bali; wat als een droom begon eindigde
in een nachtmerrie.
Maar eind goed al goed, want in de epi
loog staat dat Bali nog steeds een grote
rol in het leven van de intussen volwas
sen mannen speelt en dat zij jaren terug
op Bali hebben gevonden wat ze zoch
ten: iets magisch om hun leven meer
betekenis te geven.
On the edge of a dream is een combina
tie van een psychologische roman, een
reisverslag en een antropologisch onder
zoek, waar de Balische levensfilosofie en
de tegenstelling Oost en West als een
rode draad doorheen lopen. De auteur
heeft duidelijk veel liefde en respect voor
de Baliërs, en zijn eigen spiritueel ontwa
ken op Bali vormde waarschijnlijk de
basis voor het boek.
Het verhaal is met humor geschreven en
valt op door de symboliek, de filosofische
bespiegelingen, het sterk beeldende
taalgebruik en niet in het laatst door de
vele illustraties. Enig minpuntje is dat het
verhaal soms wat langdradig is.
In deze tijden waarin 'money' Bali's nieu
we mantra lijkt, is het echter een verade
ming om te lezen over de tijd toen toeris
ten voor veel Baliërs nog een welkome
curiositeit waren en het strand van Kuta
er overdag nog leeg en verlaten bij kon
liggen. Alleen de tijd zal leren of de
magie van Bali ook op lange termijn
bestand is tegen de waanzin van het
massatoerisme.
Angela de Fretes
On the edge of a dream
door Michael Wiese
Wiese: 325 pag (paperback)
prijs 37,35
Nederlands-lndië en Indonesië kunnen
zich verheugen in een toenemende
belangstelling van de filmwereld. De
schitterende documentaire Moeder Dao,
de schildpadgelijkende van Vincent
Monnikendam, was vorig jaar zo'n suc
ces op het Filmfestival in Rotterdam, dat
hij alsnog - voor de televisievertoning -
op film werd uitgebracht. Kort daarop
volgde Tabee Toean, een documentaire
van Tom Verheul over de verwerking van
de politionele acties door een aantal
veteranen. De slag in de Javazee was
de derde documentaire over het voorma
lige Nederlands-lndië. Niek Koppen
bracht de bijna vergeten zeeslag in kaart
door verschillende deelnemers aan het
woord te laten; zowel Nederlanders,
Amerikanen, Engelsen en Australiërs,
als Japanners.
Op donderdag 11 april ging Gevangen
op Java - de vierde en (voorlopig) laatste
documentaire over Indië - in première in
Amsterdam, Nijmegen en Den Haag.
Deze film van Jan van de Berg heeft het
leven van de journalist Willem Walraven
als onderwerp. De film bestaat deels uit
interviews met in Indonesië wonende
Nederlanders - waaronder vreemd
genoeg Poncke Princen - en deels uit
geacteerde episodes uit het leven van
Willem Walraven, overtuigend gespeeld
door Gerard Thoolen. De keuze voor
Poncke Princen lijkt eerder geïnspireerd
te zijn door zijn bekendheid, dan door zijn
kennis over het leven en werk van
Walraven.
Willem Walraven werd in 1887 geboren
in Dirksland en overlijdt in 1943 in Oost-
Java in het kamp Kesilir. Met zijn geboor
tedorp en zijn ouders ligt hij zijn leven
lang overhoop. Zijn (mislukte) emigratie
naar Canada moet dan ook gezien wor
den als een ontsnapping aan dit verstik
kende milieu. Evenals zijn vertrek naar
Indië trouwens. Maar ook daar kan hij
niet echt aarden en leiden zijn frustraties
vaak tot confrontaties met zijn omgeving.
Hij trouwt met Itih, een Soendanese,
waardoor hij nog meer als een buiten
staander wordt beschouwd door de
Europeanen. Terwijl ook de inlandse
bevolking hen niet accepteert. Toch, zo
zegt Rob Nieuwenhuys in zijn Oost-
Indische spiegel, begreep Walraven als
één van de weinigen de typisch Indische
verschijnselen en sociale verhoudingen.
Daar komt bij dat Walraven een begena
digd schrijver was.
Zonder deze voorkennis over Walraven
gaat de essentie van de film grotendeels
aan de kijker voorbij. Al met al doet de
documentaire dan ook geen recht aan de
interessante persoonlijkheid die Wal
raven was. Zijn geschriften, bestaande
uit kranteartikelen, talloze brieven en een
aantal verhalen, onthullen hem zeker
beter. Daaruit spreken duidelijker de
karakteristieke tegenstrijdigheden van
zijn persoon. In deze film wordt veel
daarvan weggelaten of te warrig gepre
senteerd. Gevangen op Java is de min
ste van de vier genoemde documentai
res. De andere drie weten ook niet-inge-
wijden te interesseren voor hun onder
werp, mede door een zorgvuldige bena
dering en een geslaagde montage.
Gevangen op Java zal waarschijnlijk
alleen de moeite waard zijn voor mensen
die niet genoeg kunnen krijgen van
Willem Walraven of van Nederlands-
lndië.
Anita Németh
Gevangen op Java
Regie: Jan van de Berg
Met Gerard Thoolen, e.a.
Nederland 1995, 75 minuten
kleur/zw-w, 35 mm
Uitgebracht door NFM/IAF
43
