Gam bar Hidoep
GIRO 6685
ï0tRP*Ci ï«RBITï
29
hem met zijn vuisten en met een stok
heeft geslagen en toen hij nog niet wilde
'bekennen' dompelden ze hem onder in
de vijver, telkens tot stikkens toe. Ook
dreigden ze hem te interneren op het
eiland Nusa Kembangan. Hij weet inmid
dels dat Haris Bin Suhaemi hem bij de
politie heeft aangegeven als iemand die
illegale bendes zou steunen. Deze Haris
Bin Suhaemi zou later getuigen in het
proces tegen Jungschlager.
Weer een dag later, op vijftien mei 1954,
wordt Rath zelf verhoord, door dezelfde
inspecteur als de eerste keer, inspecteur
Enduh. Enduh wil nu weten of Rath tien
duizend rupiah aan een illegale bende
heeft afgedragen. Daarnaast begint hij
weer over de Westerling-actie. Rath ont
kent alle beschuldigingen, ook dat hij iets
van de NIGO af zou weten. Maar twee
andere arrestanten, Hofman en Baden,
hebben Rath inmiddels als lid van de
NIGO genoemd, volgens Enduh. Omdat
Rath blijft ontkennen loopt het gesprek op
niets uit en twee dagen later is hij samen
met Duysings terug in Bogor. Op dertien
juli - hij zit inmiddels ruim een halfjaar
gevangen - ziet Rath voor het eerst weer
zijn vrouw en kinderen, voor een half uur
tje.
Een paar keer moet Rath op de binnen
plaats van het politiekampement met
ongeveer dertien anderen op een rij gaan
staan. De eerste keer begrijpen ze niet
direct waarom. Dan zien ze vanuit een
gebouwtje twee Indonesiërs naar ze kij
ken. Door het open raam zien ze ook
enkele politiemensen staan. Ze horen ze
fluisterend vragen stellen en zien de twee
vervolgens nee schudden. Het is de
bedoeling dat ze herkend worden. Rath
hoort hoe er één, een Soendanees, 'nteu
aja' zegt ('er is niemand bij'). Niemand
wordt herkend ondanks aandringen van
de inspecteurs.
De sfeer buiten de gevangenis was
inmiddels goed verziekt. Vooral de Indo
europeanen lijden onder anti-Nederland-
se stemming. Die voelen zich bedreigd,
de meeste Schmidt-arrestanten waren
tenslotte Indo-europeanen. Velen hielden
het voor gezien en vertrokken uit
Indonesië. Ook de vrouw van Rath wil
met de kinderen naar Nederland. Begin
december bezoekt ze met haar kinderen
de gevangenis. Nog korter dit keer. Een
maand later, in januari 1955, als Rath
inmiddels een jaar vast zit, krijgt hij voor
de derde en voorlopig laatste keer zijn
gezin even te zien. Die staat op het punt
om naar Nederland te vertrekken.
Het eerste deel van dit verhaal verscheen
in het maartnummer van Moesson (pagi
na 37). Volgende maand volgt het derde
en laatste deel.
Op de foto mijn broer Fred voor de Globe-bioscoop aan de Pintoe Besi. In die tijd
werden levensgrote aanplakreclames gemaakt, in dit geval voor de film Kismet, die
onlangs nog op de Duitse televisie te zien was. De Globe, de aan Kreket gelegen
Cinema Palace en Kramat-bioscoop hadden twee kassa's. Aan de vooringang kon je
kaartjes kopen voor de 1e klas, loge A en B en balkon. Aan de zij-ingang was een
kassa voor de 2e en 3e klas (klas Kambing). Hierin zat het venijn, want de 3e klas
was alleen voor 'inlanders' bestemd. Kwam je dus als indo toelèn, indo kampong of
indo kesasar een kaartje klas kambing kopen, dan werd je steevast geweigerd. Deze
kassabeheerders hadden een onfeilbaar genetisch determinatievermogen. Maar....
daar hadden wij een foetje op gevonden. Wie niet sterk zijn, moet slim is!
Voor de bioscoop stonden altijd verkopers van katjang, kweh poetoeh, kweh pant-
jong, tjendol en dergelijke. Deze lieten we dan vlak voor het begin van de film voor
ons de kaartjes kopen, om dan als de voorfilm begonnen was in het donker binnen te
glippen. Op een lange houten bank, helemaal tegen het doek aan, zaten we een stij
ve nek te krijgen. Hadden we zelfs voor de klas kambing geen geld genoeg (zakgeld
was een begrip die ons angstvallig werd onthouden) dan was er naast Cinema
Palace een gedèk-bioscoop waar op een goor vlekkerig doek door een projectieap
paraat op een houten stellage westerns uit de jaren twintig werden vertoond. Heb je
die films gezien, dan heb je alle Amerikaanse films gezien. Achtervolgingen te paard
(nu per auto); zesentachtig keer geschoten, één indiaan dood (nu één mafia-ban-
diet); kapot gereden postkoetsen (nu auto's); de held wordt nooit geraakt (nu nog
steeds niet). Het enige verschil is dat je dat vroeger voor vijf cent zag. Wah doeh
seg, al soveel geschreve. Volhende keer lagi.
OED
Ons reservefonds voor moeilijke
dagen! Moesson wil geen subsidie.
Het wil voortbestaan alleen als u dat
wilt. Met uw steun poekoelen wij
teroes!
Hiernaast laten wij onder hartelijke
dankzegging aan alle schenkers, de
verantwoording volgen van de giften
die zijn binnengekomen voor het
reservefonds voor Moesson over
april 1996.
J.G. van Beeck 25,-; W. Boverhof
100,-; M S. Eybersen 50,-; Mw. M.M.
Gaudreau-v. Alphen 10,-; Dr. J.H.C
Hilgers 115,-; W H Hogestijn 100,-;
J.F. Holzapffel 100,-; Conny Ketting
100,-; Drs. C F. Knoedler 50,-; L.W.
Koekebakker-Heyting 50,-; Mw. J.C.
Lemaire-Manuel 25,-; Mw. v.d. Meer
Mohr-Sieverts 15,-; NN 5,-; M. Pronk
50,-; Mw. H. Schonherr 10,-; Mej.
L.S.J. v.d. Veer 25,-; Mw. A.M.L.
Verhagen 100,-; Mej. H M. Vrijburg
100,-; Hr. en Mw. Zuidema 25,-.
Totaal in april 1996 1055,-.
