Meditations
from
Florida
Oost, west, zon, maan en
sterren. Ruwet!
Mijn vader was planter en wij, mijn jonge
re broer en ik, gingen wel eens mee met
hem de tuinen in, zoals hij dat noemde.
Dit gebeurde meestal in de grote vakan
tie en we vonden het leuk, anders hingen
we maar een hele maand rond het huis.
In die dagen ging je niet ieder jaar ergens
naar toe. Het was nog donker als we uit
bed getrommeld werden en na een ont
bijt met warme havermout, reden we met
Pa weg in een oude Ford, vol verwach
ting van wat de dag brengen zou.
Aangekomen in de eerste tuin moesten
we lopen, eigenlijk rennen achter mijn
vader aan die met lange benen, lange
stappen nam. Hij één stap, wij wel drie,
maar we klaagden niet, anders moesten
we thuis blijven een volgende keer. De
zon was inmiddels opgekomen als hij
sprak met zijn mandoer over hoe de tui
nen ervoor stonden. Dan begon het mys
terie, tenminste zo dacht ik erover. De
mandoer vertelde hem dat de tuin lor van
hier het niet zo goed deed, en de tuin
kulon al evenmin. En mijn vader stapte
regelrecht naar lor, het noorden, en daar
na naar kulon, het westen, zonder te
verdwalen. Hoe wist hij dat nou allemaal?
Wij werden ingewijd in het geheim van de
vierwindstreken: oost, west, noord, zuid,
respectievelijk wètan, kulonlor en kidul
in het Javaans; timurbarat, utara en
selatan in het Indonesisch.
We kregen een lesje over de zon die
opkomt in het oosten (altijd!), waar het
westen ligt ten opzichte daarvan, en hoe
het noorden en zuiden dan ook gemak
kelijk te vinden zijn. Met oost en west
hadden we geen moeite, veel meer met
zuid en noord. Tot we dat ook onder de
knie kregen. In de vierde klas van de
lagere school kregen we een atlas en
zag ik voor het eerst een duidelijke kaart
van Java en waar de windstreken lagen
ten opzichte van ons eiland en ook waar
Malang lag in Oost-Java, dat was belang
rijk. Een heleboel werd me duidelijker,
zolang ik maar wist waar het noorden
was in mijn boek. Als ik wist waar de zon
opkwam, dan wist ik ook waar ik was, zo
dacht ik tenminste. Aan dit alles werd ik
herinnerd toen ik onlangs de maan zag
opkomen. Pal oost. Het bracht me terug
naar de middag zoveel jaren geleden,
toen we op de berg Muria in Midden-Java
op jacht waren met Pa. We zaten hoog in
een boom (zonder geweer) en we zagen
de maan opkomen. Enorm groot rees zij
uit het oosten over de horizon, oranje van
kleur! Dat kwam door de weerkaatsing
van het licht van de ondergaande zon,
die al even groot recht tegenover de
opkomende maan onderging in het wes
ten. Wat een schouwspel.
Overdag weet je dus wel zo'n beetje
waar je bent, maar hoe weetje waar je
bent 's avonds? Gemakkelijk, je kijkt
maar naar de sterren zeggen ze, pech
gehad als de lucht bewolkt is. Toen op
Java, op het zuidelijk halfrond, keken we
naar de Noorderster of het Zuiderkruis,
tenminste zo werd het ons verteld, maar
ook daar had ik wel moeite mee.
Om een lang verhaal kort te maken, nu,
hier op het noordelijk halfrond verdwaal
ik overdag ook al, wattemeer 's avonds
zoekend naar het Noorderkruis. Als we
ergens naartoe gaan ben ik de navigator.
Adoeh!
Mijn betere helft heeft een geweldig
oriëntatievermogen, dat vermogen is bij
mij helaas in z'n groei gestuit. Maar
goed, hij moet rijden en ik 'lees de kaart'.
Die heb ik intussen opengevouwen op
m'n schoot, het noorden boven. We
weten allemaal dat meestentijds vrouwen
een heel andere methode van kaart
lezen erop nahouden dan mannen.
Vrouwen gaan naar links, het westen (als
ze naar rechts moeten), naar rechts, het
oosten (als ze naar links moeten), naar
boven, het noorden, of naar beneden,
het zuiden. Er ontspint zich het volgende
gesprek: 'Waarheen nu, Route 40 West
of Oost?' 'Naar links', komt het antwoord.
En dan verkeerd. Natuurlijk zijn we wat
knapper geworden door de jaren heen,
maar ik verdwaal nog altijd heel gemak
kelijk als ik eventjes niet oplet. Wij zijn
echter niet de enigen die soms niet goed
weten waar oost of west is midden op de
dag, laat staan midden in de nacht. Er
kwam een film uit, jaren geleden
gemaakt door een bekende moviemaker,
over de uitbarsting van de Krakatau
waarvan de titel luidde: Krakatoa, East of
Java. Dat moest natuurlijk 'West of Java'
zijn. Had die man nou maar gewoon op
de kaart gekeken, met het noorden
boven, dan had hij meteen gezien dat de
Krakatau links van Java ligt en had hij die
blunder niet geslagen, oost in plaats van
west, voor de hele wereld!
Wij zijn zeker niet de enigen die het ver
schil bij tijden niet weten tussen oost en
west. Maar net zoals de mandoers op
Java geven de mensen hier in Amerika
de richting aan per windstreek. Als we
van Florida naar New York gaan, gaan
we up north. Nu moeten we terug, we
gaan dan down south. Voor ons hier ligt
California out west, en voor mensen aan
Amerika's westkust zitten wij back east.
Ik vertelde al eens eerder dat men het op
het eiland Hawaii heeft over de bergzijde,
mauka-side, en de zeezijde, makai-side.
Het hangt er wel van af waar jij op dat
ogenblik bent op het eiland of dat nu
noord of zuid, oost of west is. Al hele
maal ruwet, alweer gemakkelijker als je
de oceaan kunt zien of de bergen,
's Nachts hebben ze tenminste, net als
wij toen, het Zuiderkruis en de Noorder
ster. Hier in Florida leefden de oorspron
kelijke immigranten, Crackers genaamd,
voornamelijk van het land als landbou
wers en jagers. Voor hen staat en valt
een hele hoop met de stand van de zon,
de maan en de sterren. Ze zeggen dat de
herten 'feed on the moon', wat betekent
dat ze eten als de maan tevoorschijn
komt. Ze hebben het over 'moon-rise' en
'moon-down', zoals ze het hebben over
'sun-rise' en 'sun-down'. Maar voor de
maan hebben ze nog een speciale
uitdrukking. Als er een maancirkel vol
tooid is en de maan nergens te bespeu
ren valt, zeggen deze mensen dat ze
'de maan onder hun voeten kunnen voe
len' en ze noemen dat 'south moon
under'. Komt de maan nu weer op dan
noemen ze het 'south moon over'.
Deze uitdrukking komt nergens anders
voor dan hier, zover ik weet. Het is heel
apart, vind ik, om de maan onder je voe
ten te kunnen voelen. Zeg nou zelf.
Zo hebben we dus allemaal onze eigen
manier van het vinden van de juiste weg
met behulp van een kaart, of zonder
kaart met behulp van de zon, de maan
en de sterren. Oost, west, noord, zuid,
we weten waar we vandaan komen, en
we weten waar we zijn, maar weten we
waar we naar toe gaan?
Juul Lentze
9
