ORIENT TRAVEL
Diah Tantri
Balinese Dansen
sinds 1967
les aan kinderen en volwassenen
in de klassieke danskunst
van Zuid-Bali
Beeklaan 393
Den Haag 070 - 345 54 33
RETOUR DELHI v.a990,-
RETOUR AUSTRALIË v.a1599,-
dat zij gemakkelijk tienduizend rupiah
konden verdienen en op vrije voeten zou
den worden gesteld als ze maar bereid
waren met de politie samen te werken.
Tijdens een transport van Bandung naar
Kedung Halang in dezelfde maand mei,
praat Rath met de jongere broer van
H.W. Manoch. Rath weet dat H.W.
Manoch één van de belangrijkste getui
gen is in het proces tegen Jungschlager
en Schmidt, maar zijn jongere broer zegt
dat ze allebei onschuldig zijn. H.W.
Manoch is echter zo zwaar mishandeld
dat hij uiteindelijk maar heeft toegegeven
wat de politie hem in de schoenen
schoof. Manochs rug was bont en blauw
geslagen, dat had zijn broer met zijn
eigen ogen gezien. Na zijn valse verkla
ringen te hebben afgelegd, werd Manoch
inderdaad veel beter behandeld en
mocht hij bijvoorbeeld vrij rondlopen in
Bandung, aldus de broer.
In Kedung Halang ontmoet Rath warga-
negara C. Remst. Die was door de politie
in zijn woonplaats Tegal opgeroepen en
ook zomaar opgesloten, zonder te horen
waarvoor. Samen met E.A. Barkey en
A.L.S. Michael werd hij overgebracht
naar het huis van Enduh waar hij er
getuige van was hoe Enduh de twee
zwaar mishandelde.
Van verschillende rechercheurs in het
kantoor van de D.P.K.N. in Bandung
heeft Rath gehoord dat de politie Baden,
een andere arrestant, mishandelde en
bedreigde, ja, dat ze hem zelfs wilden
doodschieten. Baden had namelijk op
een goed moment verklaard dat er op de
Tangkuban Prahu documenten over de
NIGO begraven lagen. Na dagenlang
zoeken bleek dat Baden voor de zoveel
ste keer de politie maar wat op de mouw
had gespeld en het had niet veel
gescheeld of ze hadden hem ter plekke
vermoord, zo kwaad waren ze geworden.
Toen Rath nog in het ziekenhuis van de
P.M.I. lag, verklaarde één van de
Indonesische rechercheurs die de arres
tanten moesten bewaken, openlijk aan
de patiënten en andere rechercheurs dat
deze toean - wijzende op Rath - onschul
dig was, net als de andere NIGO-arres-
tanten. Alleen Baden verdiende het
doodgeschoten te worden, omdat hij de
Polisi Negara maloe had gemaakt met
zijn eindeloze leugens.
Rath heeft overigens persoonlijk een kwi
tantie gezien op het bureau van de
D.P.K.N., ondertekend door hulp-inspec
teur Danu, waarop stond dat voor het
arresteren van een zekere Dono Susilo
een bedrag van vijfentwintig rupiah is
betaald. Het was verder algemeen
bekend - de rechercheurs spraken er zelf
over - dat Indonesische en Chinese
arrestanten werden vrijgelaten na het
betalen van een losprijs van ettelijke dui
zenden rupiahs.
Op 13 juni presenteerde Luns het wit
boek tijdens een persconferentie in New
York in de hoop dat de internationale en
met name de Amerikaanse pers zich er
boos over zou maken. Er volgde een
korte periode van verlichting toen onver
wachts de regering-Sastroamidjojo viel.
Tijdens het overgangskabinet onder lei
ding van Harahap zocht Indonesië toena
dering. Harahap liet enkele gevangenen
vrij. P.H.J. Kerseboom en A.L.S. Michael,
onder anderen, werden eind augustus en
begin september uit de gevangenis ont
slagen. Verder kon de tijdelijke regering
weinig doen, ondanks de goede wil.
Op 19 november 1955 krijgen Rath en de
al eerder genoemde Duysings van de
wacht te horen dat zij op vrije voeten zijn
gesteld. 'U bent bebas (vrij)', dat is alles
wat de bewaker zegt. Vijf dagen later
brengt een vrachtauto ze van Bogor naar
Bandung, naar het kantoor van de
D.P.K.N. Daar krijgen ze een bewijs van
invrijheidstelling. Zo plotseling en onge
motiveerd als Rath gearresteerd was, zo
is hij ook vrijgelaten. Niet lang daarna
vertrekt hij samen met Duysings van
Tjililitan naar Nederland, met een vals
paspoort in de DC-7 Utrecht. Ze zijn
bang om weer opgepakt te worden, maar
het is voorbij. Op 7 december, om twaalf
uur 's nachts belt hij bij zijn vrouw en kin
deren in Tilburg aan.
'Nederland heeft ons niet terug kunnen
geven wat we hebben verloren,' zegt
Rath veertig jaar later en hij is nog een
keer teruggegaan naar zijn geboorteland,
in 1981Deze zomer zal de inmiddels
tachtigjarige Rath weer een bezoek bren
gen aan Indonesië. Als toerist natuurlijk.
Tweeënhalve maand na Rath's vrijlating,
werd tegen Jungschlager de doodstraf
geëist. Maar voordat de uitspraak
gedaan werd, overleed Jungschlager in
zijn cel aan een hersenbloeding. Dat was
op 19 april 1956. Ineens was het afgelo
pen. Een halfjaar later werd Schmidt tot
vijftien jaar veroordeeld. De overige
Schmidt-arrestanten hadden nu geen
functie meer en werden in de loop van
het volgende jaar met zo min mogelijk
ruchtbaarheid vrijgelaten. Indonesië had
genoegdoening gekregen. Schmidt zelf
volgde pas in maart 1959, na ruim vijf
jaar gevangenschap.
Als bron voor dit stuk gebruikte ik een 15
pagina's tellende verklaring die J.H. Rath
deed voor de notaris J. van Eupen op 8
maart 1956 in Den Haag. Daarnaast
sprak ik met de heer Rath op 13 februari
1996 in Tilburg.
Ten slotte heb ik voor historische gege
vens de helder opgebouwde en goed
geschreven dissertatie van Hans Meijer
geraadpleegd:
Den Haag-Djakarta. De Nederlands-
Indonesische betrekkingen 1950-1962.
Utrecht, Het Spectrum, 1994 (Aula
pocket), vooral pag. 419 t/m 574.
H.C.J.G. Schmidt schreef een boek over
zijn gevangenschap, getiteld: In de greep
van Soekarno. Achtergronden van een
proces tegen een Nederlander (Leiden
1961). Verder publiceerde H.C. Beynon
het boek: Nederland staat terecht in
Indonesië. Achtergronden bij de proces
sen tegen de Nederlanders Jungschlager
en Schmidt en anderen in Djakarta.
RETOUR BANGKOK v.a1100,-
RETOUR JAKARTA v.a1130,-
RETOUR BALI (direkte vlucht) v.a1199,-
Singel 486 - 1017 AW AMSTERDAM
k Tel. 020 - 623 74 84
Laan van Meerdervoort 291 - DEN HAAG
Tel. 070 - 361 50 78
34
