Mudik
Bandoengse melkcentrale 1950
Houdt u van vellen? Melkvellen bedoel ik,
want er bestaan verschillende soorten
vellen. Ik heb er een afschuw van, zo erg
dat mijn maag onmiddellijk in opstand
komt als ik een melkvel te verwerken
krijg.
Vlak na de oorlog was ik controleur bij het
Binnenlands Bestuur in Depok, ten zui
den van Batavia en in mijn ressort lag
een modelboerderij, 'De Friese Terp',
door een Chinees echtpaar beheerd.
Als bestuursambtenaar hoorde je zo veel
mogelijk van je domein af te weten en zo
ging ik ook eens op bezoek bij de boerde
rij. Het is altijd interessant een bedrijf te
bekijken, ook al weetje niets van het vak
af, maar dit bezoek was bijzonder prettig
omdat het echtpaar zo innemend en
beschaafd was en zo goed Nederlands
sprak. Nadat ik vele Friese stamboek
koeien had bekeken en geaaid en het
produceren en verwerken van de melk
had bekeken, werd ik uitgenodigd om nog
even binnen te komen om een kopje kof
fie te drinken.
De gastvrouw vroeg me met een guitig
glimlachje of ik ook van slagroom hield.
Nu ben ik niet alleen dol op slagroom,
maar dit was in Indië een zeldzame trac-
tatie, die je bijna nooit en dan meestal
alleen uit blik kreeg en dat smaakte
eigenlijk nergens naar. Enthousiast aan
vaardde ik dus het aanbod. De koffie ver
scheen op tafel met daarnaast een grote
pot met een forse lepel en mevrouw
schepte daaruit een flinke hoeveelheid,
ja, u raadt het al: Vellen. Ik griezelde en
werd wanhopig toen de gastvrouw,
ondanks mijn weigering, die ze voor
bescheidenheid hield, mij nog een volge
laden schep toediende.
Ik weiferde maar één moment, maar
bedacht toen dat ik hier voor Koningin en
Vaderland zat en werkte het geheel met
ijzeren zelfbeheersing weg. Maar toen de
hartelijke dame een tweede kop met slag
room aanbood, herinnerde ik mij, dat ik
nog een belangrijke afspraak had, waar
voor ik direct weg moest en klom in mijn
jeep, hartelijk uitgewuifd door gastheer en
gastvrouw.
Zodra we uit zicht waren, liet ik de
chauffeur stoppen en bemestte de akker
naast de weg. Slechts weinigen hebben
zo zeer voor hun vaderland geleden als ik
bij deze gelegenheid en ik ben ervan
overtuigd, dat als mijn chef hiervan had
gehoord, hij me voor een hoge onder
scheiding had voorgesteld. Helaas is mijn
bescheidenheid zo groot dat ik hem deze
dramatische gebeurtenis niet heb
gemeld.
Oei Tat Ie
Mudik - een vreemd woord - daarom
eerst wat uitleg. Mudik is afgeleid van het
Jakartase woord udik (uitgesproken
oediek). Het heeft een iets smalende,
minachtende bijklank en het betekent
desa, dorp. Mudik betekent pulang udik,
terug naar de desa. Mudik is een jaarlijks
terugkomende traditionele massale uit
tocht van mensen uit de grote steden,
vooral Jakarta, van Java naar desa's in
Midden- en Oost-Java.
Het is een traditie die elk jaar wordt her
haald tijdens de Lebaran-dagen. Na een
hele maand vasten - de maand Ramadan
- wordt het einde gevierd met Lebaran,
twee officiële vrije dagen. Afhankelijk van
de puasa-maand Ramadan, valt Lebaran
op wisselende data, afhankelijk van de
Arabische jaartelling.
Sinds wanneer dateert deze culturele
gewoonte? Dit is moeilijk na te gaan.
Vermoedelijk begon hei toen mensen
naar Batavia (nu Jakarta) verhuisden om
daar hun kendil rijst te verdienen. Met de
jaren steeg het aantal platteland-bewo
ners die naar de grote steden, meestal
Jakarta, verhuisden. Ze werden aange
trokken door de allure van de grote stad,
waar handel, industrie en gouvernement
geconcentreerd is. Kantoren, fabrieken,
hotels, banken, supermarkets, shopping-
centers en andere grote gebouwen verre
zen uit de grond. Dit gejaag naar materie
en commercie werkte als een magneet
op de desa-bevolking. Met het oog om
ook wat meer bijelkaar te schrapen, gin
gen ze bij drommen naar de grote stad.
Vroeger gingen grote groepen betjak-rij
ders hun fortuin in de hoofdstad zoeken;
tegenwoordig zijn ze er niet meer.
Daarnaast constructie-werkers zoals met
selaars, timmerlieden, koelies. Natuurlijk
ook winkel-, hotel-, supermarkt-personeel
en niet te vergeten huisbedienden. En als
relatief nieuw verschijnsel: de Warteg
(warung Tegal) en warung bakso (vlees
balletjes)- kleine simpele eettentjes, die
als satellieten de constructiewerkers vol
gen. De Warteggroep gaat met Lebaran
en masse terug naar hun dorpen, de
meeste gelegen tussen Brebes en Tegal.
Gedurende enkele dagen genieten ze
dan van hun moderne etagewoningen
daar. Dit jaar huurden ze kleine vrachtau
to's om hun motorfietsen van Jakarta
naar het Tegalse te vervoeren. Te ge
vaarlijk om ze zelf te berijden tussen al
die grote autobussen en andere vierwie
lers.
Mudik tijdens Lebaran is een gelegenheid
om oude tradities te vieren, namelijk
'sungkeman' en 'sowanan'; beide zijn
Javaanse woorden. Sungkem is op de
knieën gaan voor de zittende ouderen,
handen in de 'sembah' (bid) houding,
hoofd voorover gebogen boven de schoot
van de zittende persoon. De laatstge
noemde buigt zich voorover en omhelst
de jongere. Sowan is op bezoek gaan;
hier bezoek aan oudere familieleden:
ooms, tantes en andere oudere gezinsle
den.
Lebaran, Idhul Fitri, het einde van de vas
tenmaand wordt in alle Islamitische lan
den gevierd, doch mudik met zijn sung
kem en sowan is typisch Javaans. De
oudere generaties leefden met de leuze
17
