Kain Ikat op Flores
tekeningen en notities uit het dagboek van Thieu Wertenbroek
bewerking Peter J. van Wiechen
'Kat
Flores, een van de grotere Kleine Sunda-
eilanden, kan niet bogen op een groot
cultuurbezit. Een uitzondering is de weef
kunst. Het zijn uitsluitend vrouwen die
zich vanaf de grondstoffen tot het afge
werkte produkt hiermee bezighouden.
Generaties lang, van moeder op dochter
overgebracht, hebben zij deze techniek
beoefend. Deze weefkunst wordt naar de
speciale kleurtechniek, die essentieel ver
schilt van het batikken, ikat (binden)
genoemd. Het verschil is erin gelegen dat
bij het batikken de reeds geweven doek,
kain geheten, door een bepaald procédé
gekleurd wordt, terwijl bij de ikat de kleu
ring volgens een geheel andere werkwij
ze reeds voor het weven plaats vindt.
Kapas
De grondstof waar men vanuit gaat, is
kapas (katoen) dat rond de kampong in
aanplantingen aan de katoenstruik groeit.
Geplukte kapas bestaat uit pluizige bolle
tjes draad die van een harde kern of pit
uitgaan. De eerste bewerking bestaat in
het ontpitten van de kapas. Dit wordt
plenggiling genoemd. Dit geschiedt met
een soort handmangel, die geheel van
hout gemaakt is en waarvan de rollen zo
dicht op elkaar zitten dat de pluizige
draadjes er doorheen getrokken worden
en achter de mangel in een mandje opge
vangen worden. De pitjes kunnen er niet
door en blijven voor de mangel steken.
Het samengeplette kapas wordt nu met
een boog weer los gemaakt. De boog is
een eenvoudig latje van bamboe dat
kromgetrokken is door een strakgespan
nen draad. De draad wordt met de vinger
in snelle tilling gebracht en hiermee wordt
de kapas weer los gewoeld. Vervolgens
draaien de vrouwen tussen hun handpal
men van deze losse kapas rolletjes,
waarvan men dan draden spint -pintal.
Het spinnen
Dit spinnen kan op twee manieren. Met
56
In 1951 vertrekt de jonge arts
Thieu Wertenbroek naar het net
onafhankelijk geworden
Indonesië. Hij zal in Larantuka,
gelegen op oostelijk Flores, lei
ding gaan geven aan het
districtshospitaaltje. Hij houdt
van zijn verblijf daar, dat duurt tot
juni 1954, een dagboek bij. De
begaafde Wertenbroek is hevig
geïnteresseerd in alles wat zijn
pad kruist. Naast zijn geneeskun
dige praktijk vindt hij nog tijd om
zich in de historie van de streek
te verdiepen; hij verzamelt legen
des en sagen en laat zich goed
informeren over allerlei aspecten
van het dagelijkse leven, waar
onder het ikatten. Hij schrijft niet
alleen alles op maar hij maakt er
ook tekeningen bij en dat op een
vaardige en aantrekkelijke wijze.
Het ligt in de bedoeling zijn com
plete dagboek uit te geven.
een spinnewiel of met een handspoel.
Het spinnewiel wordt met de ene hand
gedraaid waardoor een spoel in rotatie
komt die men op zijn plaats houdt door
hem te klemmen tussen de eerste en
Het eigenlijke verven..
tweede teen. De andere hand, die het
kapas vasthoudt, regelt de uiteindelijke
dikte van de draad.
Men kan ook met een handspoel spinnen
en dat doen vrouwen vaak onderweg.
De spoel bestaat uit een dun houten
staafje met een cirkelvormig houten
plaatje aan de ene zijde en een haakvor
mig dorentje of inkeping aan de andere
zijde.
Hier wordt de op de spoel reeds gespon
nen draad in vastgemaakt, terwijl men de
spoel met de vingers als een tol aan het
draaien maakt en loslatend aan de te
spinnen draad laat hangen, die men door
boven bij de in de ene hand gehouden
ongesponnen kapas tussen de vingers
draaiende weer op gelijkmatige dikte
regelt. Het schijfje werkt als een soort
vliegwiel dat de draaiing onderhoudt. Is
het spoeltje vlak bij de grond dan wordt
de gesponnen draad weer opgewonden
en begint men opnieuw.
Het is een nuttige bezigheid tijdens de
vrouwtje TU5SEAJ MA/JSBN
nar vtftPAï»
NOBO
•Va/
