Waar ligt de grens
en wat is het verschil
Niet in groepsverband, maar wel verzorgd?
Indisch Nederlands en Petjoh
Niet gehinderd door een
wetenschappelijke
ondergrond op taalkundig
gebied, zou ik u gaarne
mijn eigen ervaringen
vertellen.
Waar wij de dag voor aankomst aan boord
nog een bad hadden genomen in de bad
kamer, gingen we in het hotel of pension
om vier uur naar de mandikamer en
gooiden met een gajong water op ons lijf,
voortaan heette dat mandiën.
We gingen slapen met een goeling onder
een klamboe en onze bediende was een
baboe, een djongos of een kebon. Ik doel
nu vooral op die Hollanders die geen
Maleis hoefden te spreken, zoals mijn
vader.
Hij hertrouwde met een Indisch meisje,
maar dat heeft weinig invloed gehad op
zijn Maleis. Anders ging het met mij als
achtjarige nieuwkomer. Op de broeder
school in Soerabaja was toch wel de helft
van de leerlingen Indisch tot zeer Indisch.
Ze noemden de broeder d'r, ze vochten
met pitingan als kepiting (krab) en ze
voetbalden op blote voeten met pata'an.
Eerst de man, dan de bal. Ze dreigden
met de ta tarok! Loh. Het begon met:
'Je moet niet te veel smoel jij' en het ein
digde vaak met 'Fra ekskuus'. Opvallend
is het gebruik van het woord tjoba
(proberen). Ik heb een boek in mijn
hand, mijn vriendje vraagt: 'Tjoba ik
kijk?' Hij wil er graag even in kijken.
Zo ook: 'Tjoba, ik leen jou(w) pom(p),
mijn ban(d) kempes (plat) ta tembel, ja?'
'Tjoba jij roep si Dodo'. Of het woord
waarom. Ik zeg iets, antwoord is:
'Waarom' is wat zeg jij?' Of ik krijg een
standje van mijn stiefmoeder en mijn
buurjongen vraagt: 'Waarom jou tante?'
Waarom als vertaling van kena apa of
bagai mana ook wel pigi mana. Veel
gehoord door mij: 'Pigi mana, wah gaje
natoe?' Nog een mooie: 'Lipa te laatten,
boernas kopen, soeal moe rek', waarvan
boernas kopen is boeboer panas kopen
en soeal is broek. En deze: 'Noh niet wat
wat, al di wat wat noh', verontwaardigde
werknemer over zijn baas na een onge
duldige uitval op het werk. Welke lijn zat
er eigenlijk in het koloniale woordge
bruik? We sliepen op een bultzak, we
droegen een hansop of tjelana monjet en
als netjes ondergoed een pendek en
badjoe kous en een baadje. |e zag veel
jongens op KED schoenen, het merk KED
bestaat nog in de LISA! Maar in Indië
noemden we alle tennisschoenen zo, ook
die van Bata en Asahi. We dronken rozen-
stroop, maar ook setrop soesoeh en ajer
djeroek en ajer blanda, ook koffie toe
broek en thee es.
Op school werd uiteraard geen Petjoh
gesproken en weinig Indisch. Wel werkten
daar een sekolah of djaga's. Bij het knik
keren gebruikten we onze favoriete stuiter
gadjoek en het braafste jongetje van de
klas was de djilat (tong) van de juffrouw
of zuster ('ster). Jan heeft geen maandag
cent in het busje gedaan. Juffrouw vraagt
waarom geen cent? 'Thuis vergeten juf,
liegt (an. Piet weet dat hij liegt en zit stil
achter de rug van zijn hand te grinniken.
Jan kan een grimas niet onderdrukken.
'Sta niet te grijnzen, brutale vlegel'.
Jan herstelt zich. Ja maar, hij gaat lachen,
die ven! wijst op Piet. Die kijkt met een
onschuldig gezicht, knippert met zijn
ogen van verbazing. Jan mag gaan zitten
nadat Juf een aantekening heeft gemaakt.
In het speelkwartier neemt Jan wraak.
I lij spreekt Piet dreigend aan. 'Ajoh, ik
lach alleen maar een beetje, mah niet, ja?'
Jan spuugt op de grond en laat het er
deze keer bij. De andere jongens kijken
teleurgesteld. Eentje roept nog: 'Lel hem'.
Een goeie knokpartij is nooit weg en de
djago's (hanen) stonden in aanzien.
Dikke jongens niet, die werden al gauw
bolle en gendoet genoemd. Als je dus erg
lang was heette je tjanga (ooievaar).
Er moet een rijke poëzie gebloeid hebben
waarvan ik slechts flarden in mijn geheu
gen kan vinden:
'Waarom mijn djangkrik wil net njerik,
waarom?
Omdat zijn kop di totol pitih, daarom.'
Het schone lied: 'Op een dah ik njolong
pisang,
En toen gevallen uit de boom...'
Verhalenvertellers konden er ook wat van.
Men sprak met de mond maar ook het
hele gezicht en de handen deden mee
natuurlijk. En vooral met de bijbehoren
de geluiden. Uitglijden klonk als sjieejet
pelok met een smak op de grond dus.
Cowboy te paard: 'Coyboy zijn paard
kedeboek kedeboek drie tot vijf maal'.
Sateh-stokjes leeg eten: tjetil-tjetal. Wie of
wat maakt het geluid: kresik kresak?
Het vervelende bij het lezen over Petjoh
en Indisch-Nederlands is, dat het in je
eigen herinnering altijd ietsje anders was.
Dat komt, denk ik omdat er een duidelijk
verschil is tussen West-Java en Batavia en
Midden- en Oost-Java en Soerabaja.
Uiterlijk waren er al verschillen in trans
port. Amco's in Soerabaja, demmo's in
Malang. De ene streek heeft dogears met
een 'itjeh' (dubbeltje) voor een ritje, waar
je ergens anders een 'ketib' betaalde, maar
dan in een sado. Wist u overigens wat
'demmo' betekent? De Eerste Malangse
Motor Onderneming. Ik heb de eerste in
1930 zien rijden, als omgebouwde
dogear. En wist u dat er voor K.P.M. wel
vier verschillende benoemingen zijn?
En K.N.I.L.M.? Maar dat heeft met Petjoh
niets meer te maken.
F.W. Kaptijn
Wij maken vrijblijvend een reisvoorstel met de daarbij behorende
reissom voor een reis naar:
Indonesië, Thailand, Maleisië
Australië Nieuw Zeeland incl. eilanden in de Pacific
Brazilië, U.S.A.
41ste jaargang nummer 4 oktober 1996
17
Ook losse vliegbiljetten wereldwijd
AURORA TRAVEL SERVICE B.V. (ANVR/SGR)
I ATA
Clauskindereweg 28-29, 1069 HN AMSTERDAM
Tel. 020 - 619 93 77
travel service B.v. Zaterdag telefonisch niet bereikbaar
