Bij de voorplaat
Over gewone en rare pisangs
moessQn
Foto voorplaat:
Ofschoon onze koningin, zoals u weet, onder elk bizar hoofddeksel te vangen is, geloof ik
toch dat ze zal twijfelen bij wat de vrouw op deze voorplaat op haar hoofd heeft.
Nu zijn hoofden in de Derde Wereldlanden (en daar waar veel nog met man/vrouwkracht
gebeurt) niet in de eerste plaats bestemd om fraaie hoofddeksels te dragen, maar om
zinvol te dienen als lastdrager. Vooral door vrouwen. Vrouwen krijgen daar mooie sterke
nekken en rechte ruggen door (zegt men). Mannen krijgen nekkramp, doorgezakte rug
wervels en moeten na een dagje sjouwen uitgebreid worden gepidjet. Doorzijn vrouw, die
dezelfde dag vijftien kilo ketella naar de pasar heeft getransporteerd, op haar hoofd.
Mankracht zit meer in de armen en de benen.
Maar nu over die sisir rode pisangs die de dame op haar hoofd meedraagt (heeft ze de
handen vrij voor andere zaken). Ik heb me suf gepiekerd. Pisang Radja is goudgeel, pisang
Soesoe is geel en zit onder de zwarte sproeten, pisang Kepok (niet kapok!) is breed en
bruin-groen, pisang Ambon is lichtgroen en vrij groot, pisang Tandoek is dertig tot veertig
centimeter lang, pisang Mas is klein, dik en goudgeel, pisang Sri is slank, beeldschoon en
lichtgeel (smaakt zoals parfum ruikt en volgens zeggen amper meer te krijgen), pisang
Sriboe, vaak wel 2000 aan een tandan, zijn niet groter dan een duim, pisang Kloetoek is
groen en vanwege de waanzinnige hoeveelheid pitten alleen fijngeraspt consumeerbaar als
smaakmaker voor de roedjak petis. Maar dan moet de Kloetoek op baby-leeftijd worden
geplukt als de pitjes nauwelijks nog te merken zijn. Arme pisangkjes! Dan is er nog de
pisang Kidang die rood moet zijn. Ik heb ze nog nooit gezien en gegeten, volgens zeggen
best lekker, niet zo zoet. hen 'wilde' pisang, vroeger alleen in de desa gegeten, maar nu
ook op de pasar te krijgen. Zou de vrouw een sisir pisang Kidang op haar hoofd dragen?
Wie het weet mag het zeggen.
Intussen zal het u wel duidelijk zijn geworden dat een pisang geen banaan is. Bij de
I lollandse groenteboer zijn er maar twee soorten te krijgen: Chiquita en kyffes (onrijp en
morgen eetbaar) en al sla je me dood, ik proef geen verschil. Terwijl bij onze pisangs het
smaakverschil even evident is als tussen een kers en een aardbei. Om maar wat te noe
men: pisang Radja en pisang Soesoe zijn de lekkerste, de eerste heeft een volle, zoete
smaak (en zo lekker te combineren met een stukje oude kaas!) de Soesoe, heel fijn,
spierwit vruchtvlees - daarvandaan wellicht de naam - dunne schil en smaakt heerlijk met
een stukje gebakken tempé. De Kepok kan alleen gekookt of geroosterd worden gegeten,
maar dan is de smaak niet te overtreffen. De Tandoek wordt gebruikt in kolak, gekookt of
gebakken, ook voor kripik (chips). De pisang is de volksvrucht numero uno in Indonesië,
te vergelijken met de appel hier, de enige vrucht die in vele soorten en smaken voorkomt
en dienovereenkomstig wordt gebruikt. Appelmoes voor de I lollandse baby, pisang
Ambon voor de Indonesische en Indische baby. Ik heb tenminste altijd geprobeerd mijn
kinderen met niet aflatende opgewektheid pisang te voeren. II kent de manier: pisang half
geschild als een schuitje in de linkerhand. Met een lepeltje in de rechter het vruchtvlees
afschrapend. Baby kijkt belangstellend toe. Zodra de volle lepel met het overheerlijke,
overgezonde voedsel richting mondje komt, draait het hoofdje met een ruk 180° weg.
Met een derde hand zou je het hoofdje terug kunnen draaien maar God liet het bij twee
en baby wint uiteindelijk. In ieder geval is het een goede oefening geweest voor nek- en
schouderspiertjes. Bij het opruimen van oude paperassen vond ik een brief van Tjalie aan
Prins Claus (begin '70). Prins Claus was voorzitter van de Nationale Commissie Ontwik
kelingsstrategie 1970-1980. In een uitvoerig en boeiend betoog pleitte'Tjalie Robinson
voor het gebruik van bananenmeel dat volgens wetenschappelijk onderzoek even voed
zaam en gelijkwaardig in smaak was als dat van graan. Dus even goed te gebruiken voor
brood en koek. Zoals in Amerika het maismeel ingeburgerd was, waarom zou Indonesië
niet uitsluitend meel van eigen bodem gebruiken? Mooie brief terug, Prins Claus zeer
geïnteresseerd, zeer dankbaar voor de tip. Is tepoeng pisang nu in gebruik? Ik ben in
Indonesië nog geen pisang plantages tegengekomen. Chiquita en Tyffes komen nog altijd
uit Zuid-Amerika.
Wat wel van Nederlandse bodem komt zijn de RART pisangs. Laatst hoorde ik een paar
stratenmakers met elkaar discussiëren. 'Dat is een rare pisang hoor mevrouw! Daar ken je
niet mee prate!' plagend wijzend naar zijn makker. Ik lachte maar wat en vroeg: 'En wat is
een pisang eigenlijk?' waarop de man mij aankeek met een blik van: jij weet ook niet veel.
'Een pisang, dat is een rare kwibus, een beetje van...' hij tikte op zijn voorhoofd.
Alweer wat geleerd. Rare pisang zet ik dan maar tussen Kepok en Kloetoek. En nu wil ik
van u weten hoe die rode pisangs op de voorplaat heten. Ontzettend leuke foto overigens.
Lilian Ducelle
Sumbawa, 1988.
Foto: Henk van de Wall
Sisir - kam
Tandan - tros waar de sisirs dakpansge
wijs aan vastzitten
Radja - vorst
Soesoe - melk
Kloetoek - pitjes (ook djamboe Kloetoek)
Kidang - hert
Kolak - saus van santen en goela
djawa, stukjes pisang, kolang-
kaling. Soms ook stukjes
nangka en walo (pompoen).