Gordel van smaragd
van Orlow Seunke
xe
1
moessQn
De film Gordel van smaragd van Orlow
Seunke is in de zomer van 1996 opgeno
men in Sukabumi. Drie maanden lang
heeft de crew met honderden figuranten
gewerkt aan de opname van deze - zoals
Seunke het eerder noemde - 'Hollandse
film over een Hollands onderwerp'.
Het werk was slopend; zes dagen per week
en veertien uur of meer per dag in de tro
pen. Daarna is door Seunke één jaar lang
gemonteerd, waarbij hij authentiek filma-
teriaal uit de periode 1939 - 1949
toevoegde.
Orlow Seunke heeft zijn sporen als regis
seur ruimschoots verdiend. Met zijn eerste
film De smaak van Water won hij de Gou
den Leeuw op het filmfestival in Venetië
en bovendien de persprijs op de Utrechtse
Filmdagen. Pervola, zijn tweede film, werd
- eveneens tijdens de Utrechtse Filmdagen -
bekroond met de persprijs en de speciale
juryprijs. Daarna volgde Oh boy, dat min
der enthousiast werd ontvangen.
Seunke's interesse voor Indië en Indonesië
komt voort uit zijn elfjarig huwelijk met
een Indische vrouw. Ook na de scheiding
bleef hij veel verzamelen wat over Indië
en Indonesië werd gepubliceerd en ver
filmd. Seunke reist regelmatig naar Indo
nesië en heeft er bovendien vijf jaar les
gegeven aan de filmacademie.
Het verhaal. Gordel van Smaragd speelt
zich afin de periode 1939 - 1949.
Een hectisch tijdsbeeld dat onder meer het
leven op de plantage, de (apanse bezetting
en de bersiap-periode overspant.
Theo Staats (gespeeld door Pierre Bokma)
vertrekt in 1939 uit Nederland om op de
rubberplantage van zijn oom te gaan
werken. Hij wordt verliefd op een jonge
Indische vrouw, Ems Pons (Esmée de la
Bretonière). Maar Ems is al getrouwd; een
eerste barrière voor een gelukkige romance
lijkt opgeworpen.
Dan breekt de oorlog uit. Theo verdwijnt
in een interneringskamp en Ems ziet haar
soos veranderen in een bordeel. Haar man
wordt vermoord. Na de capitulatie van
Japan lijken ze 'vrij' om hun liefde voort
te zetten. De oorlog heeft echter diepe
wonden toegebracht en de bersiap-tijd
zorgt er voor dat ze niet meer genezen.
Het (ruim twee uur durende) verhaal is
nadrukkelijk tegen een historische achter
grond geplaatst. Aan het begin van elke
episode (tien in totaal) wordt bijvoorbeeld
telkens één minuut authentiek filmmate-
moeder. Daarna de barst in haar huwelijk,
de romance met Theo die door de oorlog
wreed wordt verstoord en de uiteindelijke
keuze tussen de liefde voor hem en de
liefde voor haar moederland.
De rol van Ems wordt op overtuigende
wijze vertolkt door Esmée de la Bretonière,
ook haar tegenspeler Pierre Bokma (Theo)
verdient lof.
Het verhaal komt echter als liefdesdrama
enigszins in de verdrukking. Oorzaak is de
uitgebreide aandacht voor de historische
gebeurtenissen in de film. Daarnaast ont
brandt het liefdesvuur tussen Ems en Theo
te snel en is het vervolg te openlijk. Een
'zinderende liefde' - zoals de ondertitel
riaal gebruikt, waarna de beelden over
lopen in het verhaal. Het authentieke
materiaal wordt ondersteund door een
gesproken overweging van de hoofdrol
spelers. Seunke heeft geprobeerd de ge
schiedenis vanuit al haar gezichtspunten
te tonen.
Daarin is hij absoluut geslaagd. Eindelijk
een film zonder collectief schuldgevoel
over een koloniaal verleden. Hij heeft zich
verdiept in de personages, niet in de poli
tiek. Seunke neemt geen stelling, maar
kruipt in de huid van degenen die toen het
toneel bevolkten. Hij toont de twee ge
zichten van de mens tijdens die bizarre,
naoorlogse periode van amper vijf jaar.
Overigens kan de film hierdoor ook con
fronterend zijn voor degenen die (een
deel van) die periode in Indië bewust heb
ben meegemaakt.
1 let liefdesdrama wordt gekenmerkt door
verscheurdheid. Tweespalt die het leven
van Ems beheerst; dochter van een (onbe
kende) Hollandse vader en een inlandse
van de film suggereert - dient meer 'che
mie' te bevatten. Vuur onstaat door een
vonk en pas nadat men rook ziet, weet
men dat er ergens iets in brand staat.
Maar het eindresultaat heeft niet aan kwa
liteit ingeboet. Niettemin is het enigszins
misleidend en wordt de film op commer
ciële gronden te 'gekleurd' aangeprezen.
Doordat Seunke onderbelichte onderwer
pen als 'troostmeisjes' en bersiap op sub
tiele wijze aanroert, is de film geschikt
voor een groot Nederlands publiek.
Mede door de muziek - met als hoogte
punt 'You can't that take away from me'
van Gershwin - is Gordel van Smaragd
absoluut het bekijken waard.
Riny Boeijen
Oktober 1997
Gordel van Smaragd
door Orlow Seunke
met: Esmée de la Bretonière, Pierre Bokma,
Bram van der Vlugt, Christine Hakim, e.a.
125 minuten (speelfilm)
46
