Herinnering aan Tjimahi
geruststelde, gelukkig voelde zij zich niet.
Nooit had ze hem vergeven dat hij erin
had toegestemd Hortense te trouwen. Ze
had zich nu dubbel en dwars gewroken.'
H. van Brakel, Ingenieur B.O.W.
In De Van der Lindens c.s. speelde Herman
van Brakel nog een bijrol. Nu, in H. van
Brakel, Ingenieur B.O.W.is hij de hoofd
persoon, samen met zijn vrouw Lucie.
Van Brakel heeft een goede baan als inge
nieur, maar door zijn gokwoede en drank
zucht kan Van Brakel niet rondkomen van
zijn salaris. Al het geld dat de ingenieur te
pakken krijgt, wordt vergokt en zijn schul
den drijven hem in de armen van de sen
suele weduwe Du Roy. Van Brakel komt
zelfs zover dat hij smeergeld aanneemt
van een Chinees. Hij zakt steeds verder
weg om te eindigen als mandoer bij een
schoenmaker.
Indische mensen in Holland
In het laatste deel van In en uit 's lands
dienst komen we bijna alle personages uit
de voorgaande delen tegen. Ook nu, in
Indische mensen in Holland, speelt Louise
van Velton weer een belangrijke rol.
De meeste Indischgasten leven in Holland
een kwijnend bestaan. Ze missen de
warmte van Indië en voelen zich niet geac
cepteerd door hun landgenoten. Drank
zucht en overspel zijn ook in dit deel be
langrijke ingrediënten. Na de spannende
geschiedenis van de ontvoering van de
zoon van Louise eindigt de roman met de
dood van dokter Van der Linden.
Indische maatschappij
De kracht van Daum ligt niet zozeer in
diepgravende beschrijvingen van de perso
nages in zijn romans. Het is meer de ma
nier waarop hij de Europese samenleving
in Indië beschrijft die bewondering af
dwingt. De romans gaan over ambtenaren,
militairen, planters en andere particulie
ren. De lezer ziet de personages op hun
werk, in huis, op de sociëteit, tijdens visi
tes en op de vele feesten die het eentonige
leven moesten doorbreken. Liefde, carrière
en roddelzucht zijn de belangrijkste ele
menten in het leven van de Europeanen.
De aandacht van Daum gaat vooral uit
naar Europeanen die in bedrijven en be
stuur de macht in handen hadden.
Inheemsen vervullen slechts kleine bijrol
len. De vroegere njai van dokter Van der
Linden, Christine Donker, is de enige die
een belangrijke rol speelt.
De beschrijving van de verschillende be
volkingsgroepen en seksen zijn boeiend.
De inheemsen zijn onbetrouwbaar, vrou
wen zijn krachtig en intelligent, mannen
zijn vaak egoïstisch en onvolwassen. Ze
zijn dan wel maatschappelijk verdienste
lijk en sympathiek, maar hun levensloop
wordt beïnvloed door een zwakke karak
tertrek; egoïsme gaat daarmee vrijwel al
tijd gepaard. Dokter Van der Linden is de
oorzaak van het ongeluk en de dood van
zijn vrouw, Schermbeek zet zijn huwelijk
op het spel, kapitein Roos maakt zijn ge
zin slachtoffer van zijn drankverslaving en
Herman van Brakel leidt zichzelf en zijn
gezin naar de ondergang.
Daum beschrijft geen helden en schurken,
maar levensechte personages met goede
en slechte karaktereigenschappen. Voor
zijn tijd was dit uniek.
Detail en humor
In de schrijfstijl van Daum klinkt vaak een
spottende ondertoon door en zijn be
schrijvingen zijn vaak treffend. Daum
heeft oog voor details van het Indische
leven, maar stelt ook maatschappelijke
problemen en vraagstukken aan de orde.
Een voorbeeld van humor en oog voor
detail vind je in de beschrijving van de
familie Roos op weg naar Nederland:
'Al hun opgewektheid was in de nauwe
schoentjes gezakt, die hun uitgelopen
Indische kindervoeten voor Europese lik
doorns gereedmaakten.'
Daum schrijft over huwelijk en gezinsvor
ming: 'Meer kinderen te krijgen bracht wel
die liefde over op meer individuen, maar
kan het kapitaal der liefde niet vergroten.'
Ceciel denkt op een gegeven moment aan
'...die helse bruine vrouwen, wier gemak
kelijke levensopvatting zoveel Europese
meisjes in Indië doemt tot de zuurbier
toekomst zij waren het die de Indi
sche meisjes beroofden van haar toekom
stige echtgenoten...'
In Indische mensen in Holland vindt ook
een discussie plaats over de plaats van de
inheemse bevolking. Fournier zegt geen
belangstelling te hebben voor de inheem
se bevolking van Indië. 'Het is niet eens
een volk. Het is niets, eenvoudig niets,
't Zijn een troep individuen met begrip
pen omtrent huisgezin, die meer overeen
komsten hebben met de toestand in een
apenkolonie of een konijnenhol, dan met
de onze.'
In en uit 's lands dienst leest weg als een
soap. Het ontbreken van hoofdstukken
zorgt er ondermeer voor dat je blijft lezen.
De romans lezen niet alleen 'lekker weg',
maar zijn informatief en boeiend. Daum
beschrijft tempo doeloe als geen ander.
Nu is het alleen nog wachten op het derde
en laatste deel van Daunts Verzamelde ro
mans.
Esmé Wiegman
van Meppelen Scheppink
Verzamelde romans II
In en uit 's lands dienst door P.A. Daum
Tekstbezorging en commentaar door
Gerard Termorshuizen
Nijgh Van Ditmar: 756 pag. (gebonden)
prijs: 80,-
Na afloop van de dienst, samen muziek maken op de bank vlak voor het compagnies
bureau. Van links naar rechts staan Van Weezei, Spies en De Bruin en ikzelf zit met
Wasseur en Versteeg op de bank.
D.A. Visiter
42ste jaargang nummer 8 februari 1998
47
