Het fort Oranje
Van september 1933 tot medio januari
1936 was mijn vader commandant van
het detachement Noord-Molukken van
het KNIL en was hij met gezin woon
achtig in een grote, monumentale
woning, die binnen de muren van fort
Oranje stond. Dit verklaart onze belang
stelling voor het fort.
Maar hoe valt de aanwezigheid van dit
Nederlandse, in 1607 gestichte fort te
rijmen met de geschiedenis van het
Spaanse fort bij Kastela, aan de andere
zijde van het eiland? Ik vermeldde im
mers eerder dat het fort bij Kastela, op
slechts 15 kilometer van fort Oranje
gelegen, de zetel werd van Spaans be
wind nadat Ternate en Tidore in 1606
in Spaanse handen waren gevallen.
De sultan werd in 1606 door de Span
jaarden meegenomen naar Manila.
Op Ternate werd een plaatsvervanger
gekozen en de gebeurtenissen vormden
voor de Ternatanen kennelijk een
reden om de hulp in te roepen van de
Nederlanders, die toen in oorlog waren
met Spanje. Dit verzoek om hulp werd
gericht tot Cornelis Matelief de Jonge,
die in 1605 met een vloot van 11 sche
pen uit Nederland was vertrokken en
zonder veel succes een poging aan het
doen was om de Portugezen uit Malak-
ka te verdrijven. Cornelis Matelief de
Jonge zette onmiddellijk koers naar
Ternate. Daar aangekomen trad hij in
overleg met de nieuw gekozen sultan.
Hij kwam met de sultan overeen dat
de Nederlanders op Ternate een fort
Zo stichtte Cornelis Matelief de Jonge
in het jaar 1607 het fort Malayo, dat
later werd herdoopt in fort Oranje.
De sultan stichtte zijn nieuwe hoofd
en hofstad niet ver ten noorden van
het fort, waar ook nu nog de kedaton
staat. De oude hofstad bij het door de
Spanjaarden bezette fort, werd ook la-
Al met al een interessant voorbeeld
van hoe in het verleden conflicten tus
sen Europese mogendheden ook ver
buiten de eigen grenzen werden uitge
vochten. Ternate kwam hiermee met
een bezetting van twee, elkaar vijandig
gezinde machten te zitten. Het lukte
de Nederlanders overigens niet om de
Spanjaarden te verdrijven. Zoals reeds
vermeld, vertrokken de laatstgenoem
den vrijwillig in 1663 waarbij zij hun
eigen bolwerken verwoestten.
Wel slaagden de Nederlanders er op de
duur in om zeer veel macht naar zich
toe te trekken.
In de tijd van de Bataafse Republiek
werd het fort Oranje door de Engelsen
ingenomen, bij de vrede van Amiens
teruggegeven en in 1810, toen Neder
land bij het Franse Keizerrijk werd in
gelijfd, opnieuw door de Engelsen inge
nomen.
In 1871-1874 vond een kapitale res
tauratie plaats, waarbij de muur aan de
achterzijde van het fort evenwel werd
afgebroken. Tot de komst van de
Japanners in 1942, werd het fort goed
onderhouden door de Genie van het
KNIL; de kazernegebouwen en de offi
cierswoningen binnen de muren van
het fort waren immers bij het leger in
gebruik.
Wij troffen in 1994 een verwaarloosd
en hier en daar vervallen geheel aan.
Het zuidoostelijk bastion geheel inge
sloten door bebouwing, de muur aan
de zuidzijde ingestort. De monumenta
le commandantswoning een bouwval.
De loopgangen op de muren aan de
oost- en aan de noordzijde onbegaan
baar vanwege begroeiing en het terrein
in de noordoost-hoek volgebouwd met
krotwoningen. Verbijsterend!
zouden bouwen en dat de sultan in de
nabijheid van dit fort een nieuwe
hoofdstad zou stichten. Als plaats voor
het fort werd het versterkte dorp
Malayo aan de oostkust van het eiland
gekozen.
ter, na het vertrek van de Spanjaarden,
niet meer als hoofd- en hofstad in ge
bruik genomen.
Matelief de Jonge sloot een verbond
met de regerende sultan; het verdrag
behelsde wederzijdse hulp tegen de
Spanjaarden en de alleenhandel in
kruidnagelen. Het werd later gevolgd
door een minzame brief van Prins
Maurits aan de sultan, waarin een en
ander werd bevestigd.
De in 1602 in Nederland opgerichte
VOC begon hiermee
langzaam maar ze
ker veld te winnen.
Pieter Both en
Gerard Reynst,
respectievelijk de
eerste en de tweede
gouverneur-generaal
der VOC, hielden
afwisselend op
Ternate en Ambon
verblijf. Dr. Laurens
Reael, in 1615
benoemd tot gouver
neur-generaal, hield
zijn vast verblijf op
Ternate; het was in
het fort Oranje waar toen enige tijd de
Raad van Indië samenkwam. Tot aan
de stichting van Batavia op 21 mei
1619 door Jan Pieterszoon Coen, kan
Ternate beschouwd worden als het cen
trum van het VOC-gezag in Azië!
Commandantswoning bij fort Oranje
Graf van Sultan Babullah
43ste jaargang - nummer 5 - november 1998 23
