Van zachte
wenk tot
harde hand
Weer een 'politiek correct'
boek over Nederlands-Indië?
De achterflaptekst van Van
zachte wenk tot harde hand
door Mirjam Maters doet het
ergste vermoeden.
Hierop wordt het de koloniale
overheid in Nederlands-Indië
verweten dat zij zich in haar
persbeleid niet hield aan de
universaliteit van de mensen
rechten.
Toen ik studeerde, zat ik voor mijn
gevoel bijna een jaar in het Algemeen
Rijks Archief in Den Haag tussen
stoffige, muffe papieren. Ik was op zoek
naar bruikbare verbalen voor een werk
stukje over het drukpersreglement van
1856 en de herziening erop in 1906.
De minuten leken wel uren. Meestal
ging ik er met een vriendin vandoor,
we heten de stapels papier liggen en
gingen winkelen en snoepen in Babyion.
Kankeraars
Het onderzoek was saai, maar het on
derwerp niet. De uitdaging van zo'n
speurtocht in het Rijks Archief is na
tuurlijk precies die informatie of precies
dat sprekende citaat te vinden, dat het
stoffige en muffe karakter van je werk
stuk doet verdwijnen. En dat soort
informatie en citaten waren er over de
drukpers voldoende.
Sommige verbalen laten zich lezen als
een spannend boek: de smeekbeden van
de gouverneur-generaal aan de minister
van Koloniën, de onderzoeken naar ver
dachte figuren die een te scherpe pen
hadden - zowel Hollanders als inlan
ders - angst voor gevaar uit Constanti-
nopel, angst voor communisten, angst
voor belediging van de heersende macht,
angst voor haat tussen bevolkings
groepen, angst voor De Locomotief en
Het Nieuws van den Dag... Ongrijpbare
schrijvers, geheime blaadjes.
Interessant is dat het Nederlands
gouvernement - onder invloed van de
Ethische Politiek - eerst een 'versoepe
ling' van het drukpersreglement brengt
in 1906 en dit vervolgens weer terug
probeert te draaien. De koloniale over
heid verwachtte vóór 1913 niet zoveel
gevaar van binnenuit de kolonie.
Rond 1900 was men bezorgd over
moslimextremisme uit Constantinopel
en de pan-Chinese beweging uit China.
Men maakte allerlei wetten tegen de
invoer van opruiende blaadjes, terwijl
men zich minder druk maakte om de
situatie in Nederlands-Indië zelf, be
halve dan over een paar lastige Euro
peanen die voortdurend op het Indisch
gouvernement hepen te kankeren.
medium, vaak verbonden aan partijen.
Extraatje
Mirjam Maters heeft een enorme klus
geklaard met Van zachte wenk tot
harde hand en het boek kan, denk ik,
wel een standaardwerk genoemd wor
den over de perikelen rond het druk
persreglement. Heel zorgvuldig is alle
informatie chronologisch geordend en
door het inleidende hoofdstuk wordt
gelukkig de 'politielc-correcte' vraag op
de achterflap in de juiste context ge
plaatst en verduidelijkt. Een extraatje
is de paragraaf waarin zij beschrijft dat
het huidige Indonesië eigenlijk hetzelfde
persbeleid voert als de koloniale rege
ring vroeger.
Maar de sterke kant van Mirjam
Maters - haar degelijkheid - heeft een
nadeel: het boek is één grote staving
van archiefonderzoek en mist daardoor
elke vorm van spanningsopbouw, waar
het materiaal zich zeker wel voor leent.
Wie wordt er nou nieuwsgierig van een
Maar al snel na de versoepeling, zo
rond 1910, begon het Indisch gouver
nement zich zorgen te maken.
Er waren onvoldoende middelen om
gevaarlijke haatzaai-artikelen en beledi
gingen van het gezag aan te pakken.
Toen Buitenzorg eindelijk, na ettelijke
smeekbeden aan het liberale Den Haag,
het reglement op de drukpers mocht
aanhalen, was het te laat.
De nationalistische pers liet zich niet
meer zo makkelijk afstoppen en begon
zich te ontwikkelen tot een volwaardig
paragraaf die 'Vergelijkend perspectief'
heet? Moet wetenschappelijk onder
zoek per se 'wetenschappelijk' geschre
ven zijn?
Van zachte wenk tot harde
hand
Persvrijheid en persbreidel in
Nederlands-Indië 1906-1942
door Mirjam Maters
Verloren: 319 pag. (paperback)
prijs 49,00
Tekst: Marjolein van Asdonck
Toppers van de Indische pers: Zentgraaff, Ritman en Berretty
43ste jaargang - nummer 8 - februari I 999
41
