moessQn
'De laatste sultan van Pontianak, Sjarif
Hamid II Al Kadris voluit, is buitenge
woon secretaris geweest van koningin
Wilhelmina en Juliana, vlak na de
oorlog. Hij was bevriend met prins
Bernhard. Onder brieven die ik gezien
heb, staat "hartelijke groeten van
Benno en Jules".'
Nieuwe sultan
Soms komt hij boeiende dingen tegen.
Mevrouw Mirjam van Staden, taalkun
dige aan het International Institute of
Asian Studies (HAS) in Leiden, is bezig
met veldwerk in Tidore, een van de
vier oorspronkelijke sultanaten op de
Molukken. Zij kwam onlangs met een
verhaal terug dat er in 1996 een nieuwe
sultan is geïnstalleerd. Op het moment
dat een sultan uit de zeventiende eeuw,
sultan Nuku Amirudin, een dwarslig
ger tegen de Verenigde Oostindische
Compagnie, door de centrale regering
in Jakarta tot nationale held werd
uitgeroepen, had de lokale bevolking
gezegd dat ze nog wel zo'n sultan kon
gebruiken. Ze hebben toen een nieuwe
vorstentelg op de troon gezet ('de
eigenaar van het enige echte hotel op
Tidore') en de regering in Jakarta liet
het op zijn beloop.
De leuze 'eenheid in verscheidenheid'
dwingt Jakarta de eigenheid van de
culturen in de buitengebieden tot op
zekere hoogte te respecteren.
'Mensen identificeren zich makkelijk
met een vorst. Een vorst heeft charis
ma, een politicus alleen maar macht.
Het is dus zeker een manier van
beheersen, net zoals de Hollanders
deden. Bovendien is het ook interes
sant voor het toerisme: zo'n vorst,
omgeven door pracht en praal.'
Een ander voorbeeld van de tactiek van
Jakarta is de sultan van Yogyakarta,
Hamengku Buwono IX, ook bekend als
prins Henkie, die samen met prinses
Juliana studeerde. Hij koos op het
juiste moment de kant van Soekarno
en werd vice-president. De overheid
wilde echter niet dat de macht auto
matisch op zijn zoon werd overgedra
gen en ontnam de familie de macht,
om ze later weer deels terug te geven.
Tick: 'Het is een politiek spel, maar je
kunt het ook zien als een democratise
ringsproces. Orang kaya, pati, seng aji,
allemaal onderhoofden die radja's
werden genoemd. Enerzijds kregen ze
de ruimte, anderzijds moesten ze be
grijpen dat de oude toestand niet
gehandhaafd kon worden. Sinds een
jaar of drie mogen ze zich dan ook
geen radja meer noemen.'
Laatste vorst
Het is dus niet uitsluitend een cultuur-
verhaal, meent Tick. 'In het gebied
rond de Molukken hebben de Hollan
ders de bestuurlijke gang van zaken
redelijk in tact gelaten, vandaar dat
men in die contreien tot op de dag van
vandaag voortborduurt op de oude
structuren.'
Na 1949 heeft Jakarta geprobeerd die
vorsteninvloed terug te dringen, maar
dat is niet gelukt. Vandaar dat men
tegenwoordig een manier zoekt om er
mee te kunnen leven. Tick: 'In principe
moesten het gewoon ambtenaren wor
den. Dat ze dan een kransje om hebben
of een extra titel voeren, is minder
belangrijk. In officiële stukken heten
ze geen radja, wel in een persoonlijke
brief van de gouverneur. Eigenlijk is er
in heel Indonesië, dat ongeveer 250
vorstenhuizen telt, nog maar één vorst
die bestuursmacht heeft en dat is radja
Eddy Taolin van Jana, in Midden-
Timor. Hij is bupati, districtshoofd.'
De laatste vorst die als vorst regeerde,
is de radja of manek van Korbafo, op
het eiland Roti ten zuidwesten van
Timor: radja Paulus Malubulu, die in
1989 is overleden. Het eiland is econo
misch een onbelangrijk gebied vanwege
de droogte en er is van oudsher dus
weinig beïnvloeding door het Westen.
'De Rotenen zijn bovendien heel stand
vastig. Toen de Indonesische regering
midden jaren zeventig met een wets
voorstel kwam om de erfelijkheid van
het vorstelijk ambt af te schaffen,
hetzelfde wat Groen Links nu voorstelt
voor het Nederlands koningshuis,
wisten zij nog een voet tussen de deur
te houden. Pas in de jaren tachtig werd
die erfelijkheid daadwerkelijk afge
schaft.'
Voor meer informatie over de Indonesi
sche (en Maleisische, Thaise, Bruneise
en Filippijnse) vorstenhuizen leunt u
contact opnemen met: Indonesisch
Vorstenhuizen Dokumentatie Centrum
Pusaka, Van Bleiswijkstraat 52C, 3135
AM Vlaardingen, tel. 010 - 460 35 16.
Regent-Panembahan Gusti Mohammad van Sekadau (1931
Horst (foto: collectie Pusaka)
1942) op de dag van zijn installatie. Links van hem assistent-resident
28
