moessQn
door een heel kleine bijdrage geleverd
voor het instandhouden van de fabriek.
Aan het eind van de fabriek, die toen
veel kleiner was dan nu, zaten zes a
acht vrouwen, elk achter een centrifuge
waar het suikersap in kwam. Daar
werd het gecentrifugeerd en de dames
schraapten de suiker van de binnenkant
van de centrifuges, die kwam op een
lopende band terecht
en daarna in een
houder van waaruit de
zakken werden
gevuld. Een Neder
landse bedrijfsleider
woonde toen in het
gedeelte van de wo
ning met het torentje.
De zwangere
mus
Een vrijwel dagelijkse
bezigheid was het ont
vangen van de banketbakker. Hij kwam,
lopende vanaf het zes kilometer verder
op gelegen Malang, met twee zinken
trommels aan de pikolan, inhoudende
voor mijn schrijver en mij 'tompoezen',
die dan gezeten op de trap voor het
bureau werden verhandeld.
In de tweede helft van 1949 werd 'de
zaak' overgedragen aan de T.N.I. en niet
lang daarna vertrokken wij naar huis.
Bij de overdracht van een
pantseiwagen - door zijn
vorm door ons 'de zwan
gere mus' genoemd - ging
het gerucht dat een van
onze monteurs het ont
breken van motorolie
eenvoudig verhielp door er
een emmertje bruin sui
kersap in te doen. Hoewel
het vrijwel dezelfde kleur
had, zal het wel anders
hebben gewerkt.
Enige uitbreiding
Toen ik tijdens een van
mijn eerste vakantiereizen
naar Indonesië in 1991 in
Batu logeerde, was het mijn wens de
fabriek en mijn huis terug te zien.
Aangezien ik nogal hoog had opgeven
van de villa, wilde een zestal mederei
zigers wel eens zien wat die voorstelde.
Met een busje van het hotel ging het
richting Malang. Ik zei tegen de chauf
feur: 'Als je ongeveer zes kilometer
buiten Malang bent, zie je de fabriek
tussen de rietvelden staan.'
Hij zei geruststellend dat hij precies
wist waar de fabriek lag. Zo reden we
via de Idjen Boulevard (vanuit nr. 32
kregen we destijds onze voeding) door
Malang en plotseling, midden tussen
de bebouwing zei de chauffeur: 'En hier
is dan de fabriek.'
Ik had er kennelijk niet aan gedacht
dat we 42 jaar later leefden en dat de
steden gedurende die periode enige
uitbreiding hadden ondergaan.
We werden allervriendelijkst ontvangen
en moesten eerst in de bedrijfskantine
thee drinken. Kosten: honderd rupiah's
hetgeen toen ongeveer tien gulden was.
Na de nodige personen te hebben
gevraagd, steeds een stapje hoger,
mochten wij de fabriek bezichtigen.
Mandibak
Daarna heb ik de woning nog bezocht
en van binnen gefilmd en gefotogra
feerd. Het huis zelf stond er nog alsof
de tijd had stilgestaan. Mijn kantoor
ruimte was onveranderd, mijn slaapka
mer mocht ik niet in, want de bewoner
deed er zijn middagdutje. In de badka
mer was de mandibak met de blauwe
tegeltjes nog compleet aanwezig.
De badkamer was wel uitgebreid met
een bad, een douche, een wastafel, een
toilet en dergelijke. Wij waren geduren
de ons verblijf in Indonesië als militair
niet anders als een mandibak gewend!
De fabriek is sedert 1949 aanmerkelijk
uitgebreid, de woningen naast de fa
briek waar militairen gelegerd waren,
zijn nu fabriek, kantine,
enzovoort. De oude locomo
tieven, hout gestookt, zijn er
nog, hoewel er ook veel riet
per auto wordt aangevoerd.
De treintjes rijden nu dwars
over de straat tussen huis en
fabriek, waarbij het niet gerin
ge verkeer door iemand met
een stole en rode vlag wordt
geregeld.
Bij mijn laatste bezoek aan de
fabriek in 1998, op een
moment dat er geen suiker
campagne was, lagen zo te
zien alle motoren, machines,
enzovoort, uit elkaar voor
revisering.
Een aantal vriendelijke Indonesiërs
waren druk bezig alles schoon te
maken, zo nodig nieuwe onderdelen te
fabriceren op eenvoudige wijze. Zo te
zien een rommelig geheel, maar het
vernuft en de handigheid van de bewo
ners kennende, zal een en ander voor
de volgende campagne ongetwijfeld in
orde zijn gebracht
40
UTAMAMN KESEUMiTAN ACRJA S
1992.
Destijds mijn kantoor. Achter de linkerdeur mijn oude slaap
kamer.
