Antonio van Diemen (1636-1645)
s de vau, diemen.wwk.ta Diemens
Gouverneurs-generaal van Nederlan ds-Indië
Tekst: Leo van Putten
Antonio werd in 15Q3 geboren
als zoon van Bartholomeus van
Diemen en Elisabeth
Hoevenaar. Zijn vader was bur
gemeester van Culemborg.
Daarmee behoorde zijn familie
tot de meer welgestelde regen
tenfamilies in deze Betuwse
stad. De levensloop van Antonio
is zeer boeiend. Het beeft veel
weg van de romantische verba
len van de Amerikaanse kran
tenjongen die opklimt tot
miljonair. Zijn carrière begon
namelijk onderaan de samenle
ving.
Antonio werd opgeleid om
in de handel zijn brood te
verdienen. Hij vestigde
zich in 1616 in het economisch
centrum van de republiek,
Amsterdam. Daar wijdde hij zich
aan de handel. Hij speculeerde
op de Amsterdamse markt en
moest al binnen een jaar tot de
ontdekking komen dat hij zijn
hand had overspeeld.
Hem restte niets dan een faillisse
ment aan te vragen. In onze hui
dige samenleving is een
faillietverklaring vervelend en
soms dramatisch, maar in de
zeventiende eeuw werd een
'bankroetier' de rest van zijn
leven eerloos verklaard.
Handel in Azië
Het werd zo zwaar aangerekend
dat de VOC het in dienst nemen
van dergelijke lieden verbood.
Antonio moet wanhopig zijn
geweest. Uiteindelijk wist hij toch
aan te monsteren bij de compag
nie. Hij meldde zich aan als sol
daat en deed dat onder valse naam. Zo
vertrok hij als Theunis Meeuwisz. in
1618 met het schip de Mauritius naar
Oost-Indië.
Van Diemen beschikte over kwaliteiten
die hem direct deden opvallen. Hij trok
de aandacht van Coen die hem als klerk
aanstelde op de secretarie te Batavia.
Het werd de start van een indrukwek
kende carrière. Coen had goed in de
gaten welke kwaliteiten deze jongeman
in huis had en liet hem snel bevorderen.
De waarschuwingen van de Heeren
XVII, die achter zijn ware identiteit
waren gekomen, bereikten Coen maar
deze negeerde ze volkomen.
Uiteindelijk werd Van Diemen door de
Heeren XVII benoemd als opvolger van
gouverneur-generaal Hendrik Brouwer.
Aan de doelstellingen die door Matelief
de Jonge en Coen waren geformuleerd,
was niets veranderd. Het bestaande han
delsnetwerk moest verder worden uitge
bouwd tot een alles omvattend
inter-Aziatisch handelsnetwerk. Van
Diemen bracht deze strategie tot een
absoluut hoogtepunt. Onder zijn leiding
stortte de VOC zich in enorme militaire
operaties om hun grootste concurrent
Portugal uit twee belangrijke bolwerken
te verdrijven: Ceylon en Malakka.
Monopolie
Vóór Van Diemen zich aan deze opgave
ging wijden, moest hij eerst de positie
van de VOC op de Molukken veilig stel
len. Daar was onder zijn voorgangers de
controle over het monopolie verslapt.
Dat het monopolie niet waterdicht was,
bleek uit de soms goedkopere specerijen
die op de markten in Lissabon en
Londen bleven verschijnen. Een doorn
in het oog van de bewindhebbers in
Amsterdam.
Voor Antonio was duidelijk dat het door
de Portugezen beheerste Malakka een
belangrijke maas in het net was, waar
door specerijen op de Europese markt
kwamen. Een blokkadevloot voor
Malakka bleek niet afdoende. Hij
besloot de stad aan te vallen en
na een moeizame strijd,
gesteund door de sultan van
Johore, lukte het in 1641
Malakka in handen te krijgen.
Behalve op Malakka richtte Van
Diemen zijn pijlen ook op
Ceylon. De strategische ligging
tegenover het vaste land van dit
Portugese bolwerk én de moge
lijkheid het kaneelmonopolie in
handen te krijgen, waren daarbij
zijn motivatie. Het lukte hem om
de Portugezen uit Ceylon te ver
drijven, daarbij gesteund door
een alliantie met de in het bin
nenland heersende koning van
Kandy.
Blijvers
Het inter-Aziatische handelsnet
werk was nu zowel in de ooster
kwartieren (onder zijn
voorgangers) als in de wester
kwartieren in handen van de
VOC.
Batavia stabiliseerde als centrum
ajjp^
moessQn
