Jan van Deun, ruLbe
Tekst: Wim Mertens
Op 13 januari 1926 trouwde Jan van Deun
24 jaar en jongste employé van suikerfabriek Kedawoeng bij
Pasoeroean op Oost - Java met Adriana Louwerse, 19 jaar. Het
huwelijk werd met de handschoen voltrokken want Adriana, roep
naam Jane, zat nog in Holland. Maar drie maanden later kon ze
zich verenigen met Jan in Pasoeroean. Op 3 ncrvember 1929, werd
hun enige kind geboren: Henriëtte (roepnaam Jetty, later Pat). Zij
trouwde op latere leeftijd met de schrijver van dit artikel, ook een
oi id-Indischman.
De suikerperiode van Jan duurde niet
lang. In 1929 brak de depressie uit die in
de planterswereld grote ellende bracht. Jan
werd ontslagen. Tot 1934 hebben Jane en
hij zich met allerlei baantjes in leven kun
nen houden, maar in 1934 keerde het tij.
In dat jaar kreeg Jan van een goede ken
nis, mevrouw Aggenohr, een tip dat er op
Midden-Java bij rubberonderneming
Tjaroei Radjodadi een vacature was en...
zowaar, het lukte. Hij werd aangesteld als
jongste employé. De onderneming lag in
de buurt van Poerwokerto ten noorden
van Tjilatjap. Dit was voor hem een
tussenstation om 'er in te komen'. Per
slot had hij in Holland de suiker-
school doorlopen. Rubber was wel
wat anders, maar hij als chemicus
wist er wel raad mee.
Via de ondernemingen Soember
Mas en Kali Padang in het
Malangse en Djarangan in Kediri ten
zuiden van de Goenoeng Kawi, bouw
de hij zijn carrière op tot administrateur
en na de oorlog tot hoofdadministrateur.
Dit artikel gaat over zijn rubberjaren tus
sen 1935 en 1942.
Dagelijks werk
Elke ochtend vroeg trokken de rubbertap
pers de aanplant in om de bomen aan te
snijden en daaronder de bakjes (cups) te
bevestigen om dc uitvloeiende latex op te
vangen.
Als iedere tapper zijn areaal had afge
werkt, keerde hij terug naar zijn begin
punt om de cups te legen in een emmer
en tegelijkertijd de insnijding te bestrijken
met een stof, die het verder uitvloeien van
de latex zou stoppen. Daarna ging hij met
zijn emmer terug naar de fabriek. Iedere
boom kreeg zodoende de middag en de
nacht rust om de volgende dag weer te
worden afgetapt. Zo'n insnijding moest
deskundig gebeuren; niet te diep om de
boom niet te beschadigen. Regelmatig
gingen daarom de rubberemployés de
aanplant in om de bomen te controleren.
Het werk van de tappers was niet zonder
risico, omdat ze op blote voeten door de
aanplant liepen. Er waren slangen en
ander ongedierte, er waren kuilen en der
Jan en Jane.
gelijke. Jan had een EHBO-diploma en
voor de ernstigere gevallen kwam er eens
per week een zendings- of missie-arts op
de onderneming.
Jan zat uiteraard ook regelmatig in de aan
plant voor controle cn andere werkzaam
heden. Dat was vaak uren lopen vanwege
de enorme uitgestrektheid van de onder
nemingen. Djarangan bijvoorbeeld, was
om en nabij duizend hectare. Regelmatig
werd dan ook de tuinwagen ingezet voor
de verste uithoeken.
Dochter Pat ging wel eens mee met haar
vader de tuinen in. Dan mocht er niet
gezeurd worden. Stiekem trok ze dan wel
eens een reepje latex van een boom,
verfrommelde dat tot een propje en liet
dat in een bakje met latex vallen. Zo kreeg
ze een mooi rond balletje. Leuk elastiek
speelgoed. Ik heb dat zelf in mijn jongens
jaren ook wel eens gedaan. Dat was fun.
Eens per jaar moesten alle bomen gezwa
veld worden ter bestrijding van meeldauw,
waar de bomen veel last van hadden. Dat
was een bijzonder onaangenaam karwei.
De zwavel werkte op de ogen. Alaar ja,
het moest gebeuren.
De emmers met latex werden door
de tappers naar het fabriekscomplex
gebracht, gewogen voor de dage
lijkse afrekening en geleegd in
grote bakken met water.
Mierenzuur werd toegevoegd om
de latex te laten stollen tot grote
klompen. Het mierenzuur werd in
grote mandflessen aangevoerd; smerig
spul waar je lelijke brandwonden van kon
krijgen.
Eenmaal gestold werden de Hompen in
plakken gesneden en daarna uitgewalst tot
vellen. De vellen werden vervolgens
gedroogd of gerookt. In het laatste geval
kregen ze een bruinachtige kleur. Dat
waren de twee eindproducten van de
fabriek. Na een controle op onregelmatig
heden - dit werd door vrouwen gedaan -
werden ze op maat geknipt, in kisten ver
pakt en afgevoerd naar de klant. Zo ver
liep in grote trekken het productieproces
zoals Pat zich dat nog wist te herinneren.
Plet gezinsleven
Eens per maand ging Jan naar Malang
om bij een bank het geld te halen voor de
uitbetaling van de werkkrachten op de
moessQn
36
