zen op palen is alles groen. Het is een
bergachtig, vruchtbaar gebied. Er zijn
vele werkende vulkanen en aardbevingen
komen regelmatig voor. In mijn jeugd
heb ik een paar aardbevingen meege
maakt. De houten huizen op palen zijn
er prima tegen bestand. Ik herinner me
nog hoe de lampen aan het plafond slin
gerden en heel het huis aan alle kanten
kraakte, maar het bleef overeind staan.
'Dag tante'
Peter bracht ons naar Tondano waar we
verwelkomd werden door zijn vrouw
Janet. Nadat we ons geïnstalleerd had
den, maakten we een wandeling door
het stadje. Ons huis lag aan de hoofd
straat, waar het verkeer doorheen raast:
autobussen, personenauto's, motorfiet
sen, scooters, fietsen en bendies. De
bendies zijn wat op Java delemans
genoemd wordt, alleen iets kleiner. In
plaats van de kleine, uitgemergelde biek-
jes die er op Java voor staan worden ze
hier getrokken door stevige, goed gevoe
de paarden.
Maar zodra we een zijstraat insloegen,
was het mij opeens of hier de tijd had
stilgestaan. Dit was Tondano zoals ik het
mij uit mijn jeugd herinnerde. Hier geen
gemotoriseerd verkeer op een enkele
scooter na. Alleen bendies, fietsers en
voetgangers. De houten huizen - precies
als in mijn herinnering - op hoge palen
met zinken daken. Een voorgalerij over
de hele breedte, bereikbaar met één of
twee trappen. De kolong onder het huis
als stalling voor een auto of bendy of
met houten wanden afgeschut, benut als
logeerkamer of kantoortje. Op onze
wandeling worden we vaak begroet met:
'Goedenavond' of met 'selamat malam'
en door kinderen met: 'Dag oma, dag
opa, dag tante'.
Het meer van Tondano
Van mijn zuster in Holland had ik een
stapel documenten meegekregen voor
een collega-naamgenoot, een dokter
Leonard Ratulangie (geen familie),
directeur-geneesheer van het rooms-
katholieke ziekenhuis Santa Maria in
Tomohon. Ik belde hem op en hij kwam
's avonds langs. Na de kennismaking gaf
ik hem de envelop die mijn zuster me
voor hem had meegegeven. Hij vroeg:
'Hebben jullie eigenlijk vervoer?'
Toen we ontkennend antwoordden, zei
hij: 'Jullie kunnen mijn tweede auto Hij
gen zolang jullie hier zijn, maar ik heb
geen chauffeur voor jullie.'
Het bleek dat de tuinman van mijn zus
ter een rijbewijs had en de volgende dag
haalde deze de auto op: een oude
Toyota Estate, nog een met stuurver-
snelling. Het bleek in de komende weken
nuttig een chauffeur te hebben die de
weg kent, want wegwijzers zijn zeer
schaars in de Minahasa.
We begonnen met een tochtje om het
meer van Tondano, een tocht van onge
veer vijftig kilometer, die ik indertijd
eens op de fiets gemaakt heb. Op het
meer waren vissersprauwen te zien. In
de kleinste dorpen staat minstens één
kerk, vaak meerdere. De kerken zijn
vaak architectonische meesterwerken,
met balkons, reliëfwerk, torentjes, et
cetera - een contrast met de meestal zeer
eenvoudige en soms zelfs bouwvallige
huisjes erom heen.
Onze chauffeur, oom Jan (ieder oudere
persoon in de Minahasa wordt met oom
of tante aangesproken) brengt ons naar
een over het water heen gebouwd res
taurant in Passo, tegenover Tondano.
Van hieruit kijken we op een in het water
gebouwd vissersdorpje, waar de vissers
prauwen in en uit varen.
Gedisciplineerd
We gaan natuurlijk ook een dagje naar
Manado, de hoofdstad van Noord-
Sulawesi. Indertijd een rustig provincie
stadje. Dit herken ik nu helemaal niet
meer. Het is een grote, bruisende stad
met hoge flatgebouwen en hotels. We
gaan wat inkopen doen. De prijzen lij
ken astronomisch hoog, maar als je ze
omrekent, blijkt dat we goedkoop uit
zijn.
Er lopen twee brede straten van het
noorden naar het zuiden door Manado.
In beide sttaten geldt eenrichtingsver
keer en hier raast het verkeer vier rijen
dik doorheen. Er zijn geen zebrapaden:
een voetganger die wil oversteken, wacht
tot hij opgemerkt wordt door een
chauffeur, die dan stopt. De voetganger
steekt een rijstrook over en wacht dan
weer tot er een bestuurder stopt, enzo
voort. Het systeem werkt goed en er
gebeuren weinig ongelukken.
Er is niets meer wat ik me nog van vroe
ger herinner. Van het strand is niet veel
meer over. Er liggen ook geen schepen
meer voor anker op de rede, al het
scheepvaartverkeer gaat nu naar Bitung,
aan de oostkant van de Minahasa, waar
in de laatste jaren van het Nederlandse
bewind een grote haven is aangelegd in
een door een eiland voor de kust
beschermende baai.
De Minahaser is een echte omnivoor, hij
eet praktisch alles wat leeft. In mijn
jeugd heb ik wel eens op een fietstochtje
44 ste jaargang - nummer 9 - maart 2000
Het meer van Tondano.
De Tondano-rivier in Tondano.
23
