Johan Maurits Mohr (1716-1775)
Idanhzij zijn rijke vrouw kon hij een sterrei
Een sterrenkundige in Batavia
Tijdens zijn leven had
Johan Maurits Mohr
(1716-1775) waarschijnlijk
de enige sterrenwacht op het
zuidelijk halfrond. Die stond
hij Molenvliet, niet ver van
de Chinese klenteng Jing-
de- Yuan in Batavia.
Nu, ruim tweehonderd jaar
later, herinnert a Heen de
naam van Gang Iorong nog
aan de observatietoren van
Mohr.
Tekst: W. Buijze
Johan Maurits Mohr werd geboren
in het Duitse Eppingen, niet ver van
Heidelberg. In 1732 werd hij inge
schreven aan de Universiteit van
Groningen, en wel als student in de
theologie. Na zijn studie werd hij predi
kant bij het staatse leger en bij de vloot.
In 1739 benoemde men hem tot domi
nee bij de Portugese gemeente in
Batavia, waar zijn schallende
domineesstem en zijn preken een diepe
indruk maakten op de goegemeente.
In 1745 richtte baron G.W. van Imhoff
- gouverneur-generaal van 1743 tot
1750 - een zogenaamd Seminarium op,
dit ter vorming van Maleise predikan
ten. Mohr werd rector van dat instituut,
waardoor hij per jaar zo'n duizend gul
den boven zijn traktement als domi
nee verkreeg. In 1753, toen zijn
vertaling van het Oude Testament in
het Portugees voltooid was, legde hij
die functie neer. Hoewel hij behoorlijk
verdiende, was hij niet rijk. Maar dat
veranderde toen
hij met de wedu
we Van Gehren
trouwde.
Zuidelijk
halfrond
Sinds 1750 hield
Mohr zich bezig
met sterrenkunde.
Op zichzelf niet
zo vreemd in de
achttiende eeuw,
maar dit was in
zoverre heel bij
zonder, omdat hij
zijn waarnemin
gen verrichtte op
het zuidelijk half
rond. Batavia lag
op 6° 10'Z en van
daar af is het in
principe mogelijk
alle sterren van de
zuidelijke hemel
waar te nemen.
Die sterren
komen op onze
breedte voor een
groot deel nooit
boven de horizon.
Zo zijn de
beroemde 'grote'
en 'kleine' Mohr's observatietoren. Tekening van Johannes Rach,
Magalhaanse wol- circa 1770.
ken slechts op
grote zuidelijke breedte goed waar te waarnemingsposten. Toch was hij niet
nemen. Deze nevels zijn sterrenwolken de eerste, want dat was Georg
zoals de melkweg, maar zijn satellieten Markgraf (1610-1643). Die verrichtte
van ons galactisch stelsel. Zij zijn heel in Recife (Noordoost-Brazilië) in de
belangrijk voor de afstandmeting in het jaren dertig en veertig van de zeven-
heelal, door aanwezigheid van sterren tiende eeuw, systematisch waarnemin-
van het type Cepheïden. Wij gaan daar gen van de zuidelijke hemel, vanaf een
nu niet verder op in. Zij zijn slechts op van de torens van het huis Vrijburg van
grote zuidelijke breedte goed zichtbaar. Johan Maurits van Nassau daar.
Markgraf's astronomische aantekenin-
Georg' Markgraf gen werden opgenomen in Willem
In Mohr's tijd waren er op het zuidelijk Piso's Historia Naturalis Brasilaee.
halfrond geen vaste astronomische Markgraf stierf al in 1643 op de
moessQn
36
