as
enen
TEK
;f%
'•7^
Kretek
door Marjolein van Asdonck
Als het waar is dat geuren de beste
katalysator zijn voor herinneringen, wat
zijn Indo's dan gezegend met de geur
van kruidnagel. Ook Mark Hanusz, een
Amerikaanse bankier, raakte onder de
indruk van kretek. Hij trok in oktober
1998 door Java en hing gelijk zijn das en
tas aan de wilgen. Hij wilde alles weten
en verzamelen over dit speciale product
en maakte een prachtig fotoboek.
De oorsprong van kretek is te vinden in
Koedoes op Midden-Java, zo rond 1880.
Hadji Djamahri had last van benauwd-
reputatie heeft een kreteksigaret tot op
de dag van vandaag.
Sponsor
Eind negentiende eeuw wordt kretek
nog verpakt in gedroogd maïsblad met
een touwtje eromheen: de klobot. Na de
dood van Hadji Djamahri ontstond er
een wildgroei van kretekbedrijfjes.
Voorloper was Nitisemito, een inwoner
van Koedoes, die in 1906 zijn rokok
klobot kretek tjap Bal Tiga op de markt
bracht. Nitisemito werkte met het abon
(van abonnement) systeem. Hij zorgde
voor het maïsblad en de tabak, gemengd
met kruidnagel en saus, en het rollen
van de klobot's werd dan uitbesteed via
een abon, een tussenpersoon. Die abon
zorgde in ruil voor commissie ervoor dat
de klobot's weer netjes
in de fabriek bij
Nitisemito terecht kwa
men, vanwaar ze werden
gedistribueerd. Hij zette
een agressieve promotie
campagne op, die in
onze tijd niet zou mis
staan. De fabriek spon
sorde onder meer
toneelgezelschappen en
ijsverkopers en had
diverse autobussen die
met geschenken zoals
servies, zilveren sigaret
tenkokers of klokken
(tegen een bepaald aan
tal lege tjap Bal Tiga-
pakjes in te ruilen) langs
de steden reden. Bal Tiga
had zo veel te leiden van
namaakkretek die onder
de naam Bal Tiga op de
marlet kwamen, dat ze
voor elk neppakje een
beloning uitloofden.
heid en vroeg zich af wat hij nog meer
daaraan kon doen, behalve zijn borst
insmeren met kruidnagelolie. Hij stopte
toen kruidnagelen in zijn tabak en zijn
benauwdheid was - volgens de overleve
ring - direct verdwenen. In eerste instan
tie was de rokok kretek dus een
medicinaal product. Al in de Hindoe-
Javaanse belevingswereld bestond de
zuiverende werking van rook. Deze
Oelieim
Tot op heden is de
formule van een bepaald merk zwaar
geheim. Wat bepaalt nu de smaak van
een kretek? Ten eerste natuurlijk de
kruidnagelen, dan de tabak. De meest
gewilde tabak is die van rond
Temanggung in Midden-Java, maar
meestal wordt er een mengsel van allerlei
Indonesische, zongedroogde tabakssoor
ten verwerkt. En dan is er nog de saus,
waarmee de tabak en kruidnagel worden
besproeid. Die
saus bepaalt
de specifieke
smaak van een
merk. In de
saus kunnen
makkelijk rond
de honderd
verschillende
smaakstoffen
zitten, zoals
banaan,
kaneel, tabak en vanille. De formule
ervan is hoogst geheim en de smaak
afhankelijk van de regio: in Midden-Java
meer zoetig en in Oost-Java meer pedis.
Rond 1913 werden de eerste kreteksiga-
retten gerold in wit papier, geïntrodu
ceerd door HM Sampoerna in Soerabaja
en door Mari Kangen in Solo. De filter-
kreteksigaret werd in de jaren zestig in
Solo en Koedoes gemaakt en pas in
1974 kwamen de eerste machinegerolde
kreteks op de markt, tjap Bentoel. Dat
vereiste nogal wat aanpassing aan de
saus. Die was veel te zoet en stroperig
waardoor de machine - in eerste instan
tie ontwikkeld voor westerse sigaretten -
steeds vastliep.
Logo's
Klobot's zijn tegenwoordig een zeld
zaamheid. Eerst was de kretek alleen
populair bij de kleine man, maar die tijd
is voorbij. Opmerkelijk is dat de machi
negerolde kreteks en de handgerolde
kreteks naast elkaar kunnen voortbe
staan, kleine bedrijfjes naast grote fabrie
ken.
Het boek van Mark Hanusz is met liefde
voor kretek gemaakt. Er staan veel
mooie foto's in van het moderne pro
ductieproces, maar ook veel oude foto's.
De meeste kretekfabrieken hebben
namelijk hun eigen museumpje en
Hanusz heeft uit hun collecties tempo
doeloe foto's, voorwerpen, oude logo's
en briefpapier mogen afbeelden. Het is
leuk om alle bekende logo's en pakjes te
zien en het verhaal erachter te lezen:
Gudang Garam, Jambu Bol, Dji Sam
Soe, Goenoeng dan Klapa, Wismilak.
Maar let op: voor de prijs van het
(Engelstalige) boek kunt u minstens
veertig pakjes kreteksigaretten kopen.
Kretek
The culture and heritage of Indonesia's
clove cigarettes
door Mark Hanusz
Equinox publishing: 203 pag. (gebonden)
prijs 272,60
ISBN 9 7995898 0 0
moessOn
Verkrijgljaar in clc boeLJ-ioiiclel, niet 1 i i Moesson
The (T.lti^ and Herirajgfc of'Indonesia's Clove Cigarettes
MARK HANUSZ
VVI I H A hORKWOlir Hï
I' AMOI I)VA A NASI I A lOl.R
46
