EEUW-FEEST
narium
JUBILEUMNUMMER
Scheltema en de 'grand old man' van De
Loc, Pieter Brooshooft, waaronder De
Locomotief zijn hoogtepunt bereikte. Alle
hoofdredacteuren waren voorstanders
van een Indië met meer zelfstandigheid
ten opzichte van Holland, en meer zeg
genschap en zorg voor de inheemse
bevolking. De ene hoofdredacteur was
wat radicaler dan de ander: zo lezen we
in Termorshuizen's Journalisten en heet
hoofden dat Cohen Stuart op z'n vijftien
de naar de Verenigde Staten vertrok om
fortuin te maken, met het plan een
huurleger te rekruteren om Java van de
Hollanders te bevrijden. Maar, kort en
goed, De Locomotief voerde; eigenlijk al
die jaren een ethische politiek, nog voor
dat die in Brooshooft's tweede termijn
als hoofdredacteur (1898-1903) daad
werkelijk een naam kreeg.
Conflicten met het gouvernement waren
dan ook talloos. In de jubileumuitgave
van De Locomotief wordt als voorbeeld
de Tjiomas-kwestie gegeven, uit 1885.
Op landerij Tjiomas had een inheemse
opstand plaatsgevonden tegen eigenaar
De Sturler. De pers, inclusief Scheltema
- liberaal en aan de kant van het particu
lier kapitaal - schaarde zich achter de
planters en liet zich scherp uit tegen de
overheidsmaatregelen die het gouverne
ment tegen De Sturler nam. Ook al
bleek uit een onderzoek - de Tjiomas-
enquête zullen we maar zeggen - dat De
Sturler fout zat: hij had zijn arbeiders
misbruikt: 'GG O. van Rees (Koning
Otto) gaf, na een vlijmscherp stuk van
Scheltema tegen het gouvernement,
opdracht de lokalen van De Loc te slui
ten. Maar De Loc was gewaarschuwd
door een telegrafist, die de persvrijheid
lief had. De hele nacht werd doorge
werkt om een van de beste persen te
demonteren en naar een ander gebouw
over te brengen, samen met de meeste
letterkasten. Toen de volgende morgen
de resident en de officier van justitie ver
schenen, kon Scheltema - de hoofdre
dacteur - hun vertellen dat diezelfde dag
De Nieuwe Locomotief zou verschijnen.'
Betrapt!
De felle aanval van Scheltema op het
gouvernement verbaasde iedereen, omdat
Scheltema bekend stond als een weldoor
dacht en scherpzinnig man. Aanleiding
voor deze reputatie was de volgende
poets die hij Daum - inmiddels hoofdre
dacteur van Het Indisch Vaderland - bakte:
'Daum kon het met zijn krant niet bol
werken en nam zuinigheidshalve de tele
grammen over van De Loczonder
vermelding van de herkomst. De Loc
beschuldigde Daum hiervan, maar Daum
ontkende. Een paar weken later nam De
Loc een telegram op, inhoudende dat de
bekende Engelse letterkundige Y. Reveid
was overleden. Daum vloog erin en nam
het telegram op de gebruikelijke wijze
over. De volgende dag grote hilariteit in
Semarang. De Loc schrijft, dat het tele
gram diende om de concurrent op heter
daad te betrappen en verzoekt zijn lezers
de naam van 'de bekende Engelse letter
kundige' eens van achteren naar voren te
lezen: dieverij!'
'Eerste Indonesisch Dagblad'
Na Brooshooft (1903) traden de drie
mannen die vaak met Brooshooft in één
adem worden genoemd op als hoofdre
dacteur: Vierhout, Stokvis en Lievegoed.
Vooral Lievegoed merkte tijdens zijn
aanstelling (1917-1926) dat het moeilijk
was om je als liberaal te handhaven in
het Indië dat steeds angstiger werd van
het Indonesisch nationalisme. Na
Lievegoed gaf W.G.N. de Keizer het
blad een conservatieve draai, die in 1939
door zijn opvolger Van Goudoever onge
daan gemaakt werd. De Locomotief keer
de weer terug naar zijn progressieve
traditie. Dan zijn we bij de Japanse
bezetting aanbeland, toen verscheen De
Locomotief niet. Het eerste nummer na
de Japanse bezetting kwam uit op 2 sep
tember 1947. De redactie bestond uit
twee personen: D. Buschkens en hoofd
redacteur A.W. Colijn. Samen maakten
ze het hele blad. Dan volgt hoofdredac
teur Schreiber en tenslotte A. Teunis, die
de jubileumuitgave van 23 mei 1951 ver
zorgde. En ook al was De Locomotief van
huis uit een progressieve, ethische krant,
en voorstander van zelfbestuur; het viel
de Nederlandstalige De Locomotief toch
zwaar in het onafhankelijke Indonesië.
Ook al schrijft de krant in het jubileum
nummer dat De Loc als eerste Indische
krant Javaanse, Chinese en Arabische bij
lagen had, en dus eigenlijk de allereerste
Indonesische krant was. En ook al wordt
ze op de voorpagina gefeliciteerd door
B.M. Diah, de voorzitter van de
Perserikatan Persuratkabaran di
Indonesia, waar De Locomotief op dat
moment het oudste lid van was. Toch
lezen we op 23 mei '51 dat De Locomotief
nog slechts 4 pagina's telde en dat de
redactie maar weinig vertrouwen in de
toekomst had.
Meer weten over de Indische dagblad
pers? Lees:
Journalisten en heethoofden
Een geschiedenis van de Indisch-
Nederlandse dagbladpers 1744-1905
door Gerard Termorshuizen
Nijgh Van Ditmar KITLV: 864 pag.
(gebonden)
ISBN 90 388 7426 X
prijs 68,95 /f 151,95
moessQn
I, png. 1
f I t ic v
Dagblad Dn Locomotief
wRcn dorpstraat 2022
Senuifinc
Tflf. Smjj. R08
- Tflf. Smg ««0
Tflf. Smg I75«j
«•n AJvert Teff. «mg. 1919
lVrsrrlkalu.ii PummiUcabaran
Hoof dr edactour
A. Teunia
van de honderd-
in op zichzelf go -
L\
u» niet.
int niet
Directie: N.V. Beheers My
Dngbladbcl.ingen
Wocnsdng 23
Ahnnncmcntspry's per ma
liij vannrithetalinc
Voor buiten Srmarang
Losse nummers
Advertentietarief
Bij vooruitbetaling
I'er millimeter - regel
dit tot zegen
t het de One.ln artikel
Het in voor
tour. die net een (nar
dagblad La verbonden, geen een
voudige opgave om ter gelegen,
hciil van dit honderdjarig jubi
leum met een enigszins draag
den <lae t.- k.>.
hoofdredac-, altuati
Het Weate
1 '.,.1 om,ijt dv hel- :n. De Westerling staat dam-
1 'i;
V ^"i.-fi-mfc i„ ,.11,3.. Xt h,t JSiHigrgg:,'
Ook het eerste
Indonesische^
dagblad
„De Locomotief"
wus het cnrttle Iinlo-
neaischc dagblad.
Iu de eerste ja
lOÖ Jaren „Loconioli
Wanneer do heren van het dagblad „Do Locomo
met trots op dc boist zouden slaan en zeggen: „Ot
liet oudste lid van ,do l'erserikatan Pcrsuratkabaran
is i nC!i'a"f dan zou dit inderdaad met enig recht van spr
j Doelt dc leiding van toornoetnd blad is te nuchter, b
cn to modern om zulks Ie zeggen,
jr Aan de leeftijd van een eeuw verbiudt men mecsl
|n I.TeUclIjli dc gedachte van ouderdom, conservatisme
Koning Otto
24
