OTj 7 &TI11 u d ein
Portretten van gouverneurs-generaal uit de VOC-tijd
door Bettina van de Kar
antwoording afleggen aan de Staten-
Generaal in Nederland.
'De landvoogden maakten van
Nederlands-Indië een goed geoliede
handelsmachine', zegt Van Putten.
'Onder hun leiding werden in de
zeventiende en achttiende eeuw toen
nog onbekende producten naar
Europa vervoerd. In vrijwel alle
Nederlandse keukens hangen nu
kruidenrekjes met een groot aantal
van deze producten.'
Jan Pieterszoon Coen
Telkens probeerden de gouverneurs-
generaal in Indië Europese omgangs
vormen aan de bevolking op te
leggen. Als een rode draad loopt dit
door het prettig leesbare boek van
Van Putten. 'De titel Ambitie en onver
mogen heeft dan ook heel veel te
maken met de mislukte pogingen van
de landvoogden om "beschaving" in
de Indische cultuur te brengen', ver
klaart de auteur. De GG's wilden
vanuit een gevoel van superioriteit een
meer Hollandse samenleving creëren
met Nederlands als voertaal. Steeds
opnieuw stuitten zij echter op een
hechte Aziatische gemeenschap die
vasthield aan eigen gebruiken en
gewoonten.
Jan Pieterszoon Coen was één van de
gouverneurs-generaal die Indië tracht
te te vernederlandsen. 'Wel één van de
bekendste GG's, maar niet mijn favo
riet', stelt Van Putten. 'Ik heb het niet
zo op de landvoogden met spierbal
len. Het spreekt mij niet aan dat zij
met militair geweld hun wil aan de
bevolking trachtten op te leggen.' De
historicus doelt daarmee onder andere
op het grof geweld dat Coen op de
Banda-eilanden gebruikte. Jan
Pieterszoon Coen wilde de bevolking
dwingen felbegeerde specerijen, zoals
nootmuskaat, alleen aan het VOC te
verkopen. In 1619 vermoordde hij
daarom op wrede wijze de plaatselijke
leiders op de Banda-eilanden. Ook
brandde hij er een groot aantal dor
pen plat. 'Ik heb meer met een land
voogd, zoals Laurens Reael', vertelt
Leo van Putten. 'Hij handelde niet
alleen vanuit het belang van de VOC,
maar had ook oog voor de belangen
van de lokale bevolking. Reael wilde
zijn doelen bereiken langs diplomatie
ke weg en niet met geweld.'
First Ladies
In Ambitie en onvermogen is slechts
een bescheiden rol voor vrouwen
weggelegd. 'Geen enkele GG was een
vrouw en de echtgenotes van de land
voogden, de first ladieshadden geen
grote invloed op politieke en bestuur
lijke beslissingen', aldus Van Putten.
Gerrit Reynst was de eerste land
voogd die zijn vrouw meenam naar
Indië. Leo van Putten heeft weinig
informatie over haar gevonden, maar
zou graag meer over deze Margaretha
Reynst willen weten. 'Een centraal
Nederlands bestuurscentrum ontbrak
toen nog', legt hij uit. 'Beslissingen
werden aan boord van de VOC-sche-
pen genomen. Reynst pendelde met
zijn vloot tussen de Molukken en Java.
Ik vraag mij af hoe zijn vrouw het uit
hield om steeds maar aan boord van
schepen te moeten bivakkeren.'
Nieuw ljoeR
Leo van Putten is in het dagelijks
leven sector-directeur van een school
in het voortgezet onderwijs. Hij vol
tooide pas op latere leeftijd zijn studie
geschiedenis. Voordat hij ging stude
ren, was hij machinebankwerker op
een scheepswerf. Ook werkte hij een
tijdje in de gehandicaptenzorg. In
Moesson schreef hij een aantal portret
ten van gouverneurs-generaal. Deze
artikelen waren een eerste aanzet voor
het boek Ambitie en onvermogen dat nu
in elke boekhandel verkrijgbaar is.
Volgend jaar verschijnt het tweede
deel. Dit boek is een verzameling por
tretten van de landvoogden van de
negentiende en twintigste eeuw.
Leo van Putten heeft de smaak te
pakken. 'Misschien schrijf ik in de
toekomst een boek over Cornelis
Matelief de Jonge, één van de oprich
ters van de VOC.' Alle landvoogden
hielden zich aan Mateliefs ideeën; ze
werden een soort masterplan voor het
bestuur van Nederlands-Indië.
Concentratie op de specerijeneilanden
(de Molukken) was een speerpunt
van Matelief. De vestiging van een
centraal machtscentrum met aan het
hoofd een gouverneur-generaal was
een ander belangrijk punt in zijn plan.
Aanvankelijk werd dit centrum op
Ambon gevestigd. Jan Pieterszoon
Coen verplaatste het naar Java en
stichtte Batavia. In de achttiende eeuw
werd het bestuurscenttum opnieuw
verplaatst. Dit keer naar het landgoed
Buitenzorg in Bogor.
Van Putten vervolgt: 'Mijn belangstel
ling voor Indië werd gewekt door een
zwager die aan de politionele acties
heeft deelgenomen. Tijdens verjaarda
gen praatte mijn zwager vaak met een
Indische buurvrouw over zijn tijd in
Indië. Met grote regelmaat gingen ze
over op Maleis. Ik verstond daar niets
van en wilde dolgraag weten waarover
ze het hadden. Zo ontstond mijn inte
resse in Indië. Sindsdien ben ik me
steeds meer gaan verdiepen in de
geschiedenis van dit land. Het gevolg
is onder andere mijn boek Ambitie en
onvermogen
Ambitie en onvermogen
Gouverneurs-generaal van N-I,
1610-1796
door Leo van Putten
ILCO Productions: 192 pag.
(gebonden)
ISBN: 90 6734 021 9
prijs 20,00
Leo van Putten signeert 16 juni
van twaalf tot drie op de Pasar
Malam Besar bij Van Stockum.
ste jaargang - nummer 12 - juni 2002
39
