v.o.e.
De Verenigde Oost-
Indische Compagnie
De
Oude landkaart van Loki
volgens de redacteuren van de con
gresbundel 'een maatje te groot'
waren voor de VOC. Hier moest de
Compagnie zich schikken naar de
voorwaarden die door deze staten
werden opgelegd. De fysieke inper
king van de handel op Deshima in
Japan en het echec van de
Nederlandse bezetting van Formosa
zijn daar een voorbeeld van.
W isselwerking
Dat de VOC niet zomaar een han
delsonderneming was, blijkt al uit het
octrooi waarin de Compagnie een
aantal statelijke rechten kreeg toebe
deeld in ruil voor het alleenrecht op
de handel in de Oost. De vraag wie
nu het meest van deze vroege vorm
van privaat-publieke samenwerking
heeft geprofiteerd, is niet eenduidig
te beantwoorden. Aan de ene kant
leende de Compagnie fikse sommen
geld aan de staat en stelde ze troepen
en schepen ter beschikking.
Daarvoor verlangde de VOC wel een
tegenprestatie. De afbreuk die de
VOC aan de Spaanse en Portugese
belangen in Azië deed, kwam de
Republiek in haar strijd tegen Spanje
natuurlijk ook goed van pas. Aan de
andere kant leverde de Republiek
konvooidiensten ter bescherming van
terugkerende Indiëvaarders.
In de bundel wordt een breed scala
aan onderwerpen behandeld. Behalve
47 ste jaargang - nummer 2 - augustus 2002
de financiële aspecten van de oor
logsvoering door de VOC (Gaastra),
de vestingbouw van de VOC
(Zandvliet) komen ook de lokale
bondgenoten en hulptroepen van de
VOC (Raben, Andaya) aan bod.
Deze bondgenoten en hulptroepen
hadden ieder hun eigen redenen om
een verbintenis met de VOC aan te
gaan. Men was bijvoorbeeld sterker
tegen lokale vijanden en concurren
ten. De betere bewapening van de
Europese soldaten en de betere
bekendheid met het terrein van lokale
bondgenoten vulden elkaar goed aan.
Dat bleek in de oorlog om Makassar
in 1666-1667. Gouverneur Cornells
Speelman maakte toen dankbaar
gebruik van Buginezen om de hard
nekkige Makassaarse tegenstander te
verslaan.
In de Indonesische archipel werden
militaire middelen vaak met succes
ingezet. Daarbuiten moest de
Compagnie gebruikmaken van diplo
matie omdat ze niet in de gelegen
heid was, gunstige
handelsvoorwaarden met geweld af te
dwingen. Dat was bijvoorbeeld het
geval in de contacten met China.
Gezantschappen van de VOC moes
ten zich aanpassen aan de gebruiken.
Dankzij de uitgebreide beschrijvin
gen in de archieven van de VOC
kunnen de reizen en impressies nu
nog worden gelezen. Dit alles wel
in
vanuit het perspectief van de VOC-
gezanten.
Andere kant
Andersom komt de stem van
Aziatische samenlevingen die zich
geconfronteerd zagen met de VOC
maar spaarzaam aan de orde. Dat is
een van de consequenties van het
thema van het congres. De nieuws
gierigheid naar dat 'andere perspec
tief' is na de lezing van de bundel
alleen maar toegenomen. Aanzetten
om ook Aziatische onderzoekers
wegwijs te maken in de rijke VOC-
archieven zijn een eerste stap om een
andere kijk op bestaand materiaal te
stimuleren. Bijvoorbeeld een congres
van onderzoekers uit de voormalige
VOC-gebieden die hun licht laten
schijnen over de VOC. Een even zo
goed verzorgde bundel als deze zou
een interessant contrapunt zijn.
De Indonesische ambassade in
Nederland heeft met de publicatie De
VOC in de Indonesische archipel: han
deldrijven en koloniseren een poging
gedaan om een Indonesische stem te
laten horen tussen de vele stemmen
die de VOC vanuit Nederlands per
spectief belichten. De bundel bevat
bijdragen van een studiedag over de
VOC die in augustus 2001 op de
ambassade werd gehouden. In de bij
dragen wordt vooral de rol van de
VOC als grondlegger van het latere
Nederlands-Indië benadrukt. Daarbij
worden af en toe wel erg grote stap
pen door de geschiedenis gemaakt.
Toch is het van belang om te weten
hoe in Indonesië tegen de VOC
wordt aangekeken. Hopelijk blijft het
daarom niet bij deze eerste aanzet.
Meer redactionele bewerking is daar
bij wel noodzakelijk.
De Verenigde Oost-Indische
Compagnie. Tussen oorlog en diploma
tie
door Gerrit Knaap en Ger Teitler
KITLV Leiden 2002: 424 pag.
ISBN 90 6718 173 0
Prijs 25,00
Kedutaan besar Republika Indonesia,
De VOC in de Indonesische Archipel:
handeldrijven en koloniseren
PT Balai Pustaka, Jakarta 2002
37
