Het cadeau van de sultan
Sm**
De oudste kris ter wereld
De feiten
De kris zoals wij die nu kennen heeft zich ontwikkeld uit een zeer oud
steekwapen met een symmetrisch bladvormig lemmet. In de dertiende
en veertiende eeuw kreeg de kris zijn kenmerkende asymmetrische
vorm en daarbij ook zijn religieuze en rituele betekenis. De symboliek
kan geassocieerd worden met de krachten van de kosmos en de tradi
tionele verering van de voorouders waardoor het een voorwerp
werd met een hoge geestelijke waarde.
De magische uitstraling van de kris heeft ook te maken
met de begeestering door de smid en schepper van
kris. Deze 'empif zou aan de dolk een geestes
kracht meegeven die het tot een voorwerp met
een eigen karakter - en volgens sommigen een
eigen wil - maakt.
De 'Kris van Knaud' is de vroegste, werkelijk
dateerbare kris die bekend is. Het koperen
beslag en de vermelding van een jaartal zijn
hoogst ongewoon. Krissen worden niet
voorzien van een datum en een extra meta
len bekleding. De kris wordt beschreven en
afgebeeld in Inleiding tot de Hindoe-
Javaanse Kunsteen klassiek standaardwerk
van de vermaarde indoloog Jan Krom, des
tijds hoofd van de Oudheidkundige Dienst
in Nederlands-Indië. De foto toont een kling
waarvan het ijzer sterk door de tand des tijds
is aangetast. Het model is dat van keris buda
met een vaste ijzeren steelring, metuk, en een
angel die halverwege is afgebroken. Het opmer
kelijke is echter dat de verweerde kling op beide
gedeeltelijk is belegd met dun koperplaat waarin
taferelen zijn aangebracht uit het Ramayana-epos, de
klassieke hindoeïstische heldenverhalen over de strijd tus
sen goed en kwaad.
De versleten keris buda, die als frame dient voor de scènes uit het reli
gieuze heldenepos, lijkt veel ouder dan zijn koperen toevoegingen. Dit
geeft reden tot vragen over deze ongewone combinatie. Was de kris al
oud toen hij werd opgeluisterd met mythologische voorstellingen?
Houdt het jaartal hiermee verband en werd het in de kling gegraveerd
naar aanleiding van een cruciaal voorval waarbij deze oude kris een
magische rol speelde? En was dat een wapenfeit of een belangrijke
ceremoniële gebeurtenis?
Om te voorkomen dat de kris van Knaud ongeluk bracht moest deze,
volgens de huidige heer Knaud, geregeld door een dukun worden
bewierookt. Gezien het gebrek aan dukuns in Nederland werd de kris
buitenshuis in een bankkluis bewaard. Nu de kris terecht is, zal deze
langdurig worden tentoongesteld en wetenschappelijk onderzocht
worden.
David van Duuren
m
Bloed
Bij poesaka bedenke men dat in Zuidoost-Azië
voorwerpen die generaties lang van vader op zoon
zijn over gegaan, automatisch heilig worden en
door deze vererving ook in het bezit komen van
magische kwaliteiten. Nog steeds wordt ook in
menig Indisch-Nederlands gezin een kris poesaka
bewaard. Bij mijn oom, die kolonel was bij het
Koninklijk Nederlandsch Indisch Leger, was het
een met robijnen ingelegde dolk uit Atjeh,
een siwaih, die de status van poesaka
had. Van deze dolle ging het verhaal
dat hij niet zomaar uit de schede
getrokken mocht worden. Het
lemmet eiste bloed en deed je de
dolk terug in de schede zonder
vers druppeltje bloed, dan riep
je groot onheil over je af.
'Daar doen we hier niet aan',
zegt Van Duuren gedeci
deerd terwijl hij de kris, die
in een zachte katoenen lap
ligt, uitpakt. Dan valt hem
pas op wat op de lap staat:
Schoenenfabriek H. Greve,
Waalwijk. 'Dat is toevallig',
zegt hij, 'de enige die ook
een boekje over krissen heeft
geschreven, heet ook Greve.'
HF Ruud Greve geeft in Keris,
beschouwingen en verhalen over de
krissen van Indonesië enkele van de
talloze verhalen weer die over de kris
de ronde doen. De kris wordt onder
het branden van wierook aangeroepen om
met voorouders te communiceren. Er worden
vijanden mee behekst en soms worden krissen
aangewend om de hulp van Allah af te smeken.
Zeker aan de kris poesaka van een vorst worden
wondere eigenschappen toebedeeld. De kris mag
het nationale symbool van Indonesië heten en
over de gift van de vorst aan Knaud moet men
niet licht denken.
Linkerdij
Nu ligt hij op een tafel, tussen olifantstanden uit
Palembang en een glasnegatief van 'een geprepa
reerde ntenschenhuid, getatoueerd, voorkant lin
kerdij'. Onder het toeziend oog van gesnelde
koppen, voorouderbeelden en dansmaskers bekij
ken we de voorstellingen op het koperbeslag,
waarmee het lemmet aan weerszijden gedeeltelijk
is belegd.
moessQn
12
