Westerse kunstenaars
Veilingmeester Jan Pieter Glerum schrijft om de maand een
artikel over koloniale en Indonesische schilderkunst. Dit is het
tweede deel uit de serie van zes.
door Jan Pieter Glerum
In het vorige artikel in deze reeks heb
ik geprobeerd een overzicht te geven
van het 'autochtone' schilderen op
Bali. Hieronder een overzicht van de
westerse kunstenaars die vooral in de
eerste helft van de twintigste eeuw bijge
dragen hebben tot de artistieke roem van
het eiland.
Wijnanti Otto Jan Nieuwenkamp
(1874 - 1950)
Het moet in 1904 een merkwaardig
gezicht geweest zijn toen op Bali een
Nederlander met tropenhelm op en
tekenbenodigdheden onder de arm fiet
send het eiland doortrok. Dusdanig bij
zonder dat een tempelreliëf in het Noord
Balische Kubutambahan deze scène
afbeeldt. De fietser was de tekenaar/illu
strator W. O. J. Nieuwenkamp.
Hij was de eerste westerse kunstenaar
die de schoonheid van het eiland docu
menteerde in zijn boeken Bali en
Lombok en Zwerftochten op Bali.
Nieuwenkamp had het eiland ontdekt na
contacten met de etnograaf G. P.
Rouffaer. Hij had zich voor zijn tweede
reis in 1906 terdege gedocumenteerd
door voor zijn vertrek ook de collectie
Balische kunst in Leiden te bestuderen.
Overigens viel deze reis samen met de
Puputan, maar Nieuwenkamp had van
luitenant-generaal van Heutsz speciale
toestemming gekregen de invasietroepen
te begeleiden. Nieuwenkamp wist zelfs
uit de verwoesting van Denpasar nog
een aantal objecten voor het
Volkenkundig Museum in Leiden te red
den.
Het beeld dat Nieuwenkamp in zijn boe
ken over Bali schetste, was een paradij
selijk, nog onbedorven eiland. Het werd
op de eerste tentoonstelling van Balische
kunst in 1917 tentoongesteld in het
Amsterdamse Arti et Amicitiae.
Jan Poortenaar 1886 19b8)
Toen de kunstenaar Jan Poortenaar en
zijn vrouw het eiland bezochten in 1921
was het eiland al drastisch veranderd. In
1914 had de Koninklijke Paketvaart
Maatschappij het eiland tot bestemming
gekozen en zorgde zo voor een toene
mend aantal toeristen. Poortenaars
kunstreis wordt gedocumenteerd door
een groot aantal tekeningen en etsen.
Vooral de kunstwerken van de
Adrien Jean le Mayeur de Merpres
Borubudur zijn indrukwekkend en zijn
amusante Kunstreis in de Tropen dat ver
haalt over het wel en wee van het
moderne toerisme, waarbij hij aantekent:
'Wordt Bali een mode dan is het met
Bali gedaan.'
Walter Spies (1 895 I 942)
En Bali werd een mode. Niet alleen
bepaald door het massatoerisme, maar
ook door een internationale high society
op zoek naar het paradijselijke eiland.dat
inmiddels ook internationaal bekend
was. Een vast onderdeel van het door de
K.P.M. aangeboden excursieprogramma
op Bali werd gevormd door een rondlei
ding door de beroemde schilder Walter
Spies.
Walter Spies werd geboren bij Moskou,
maar had in Dresden een opleiding als
schilder en musicus voltooid. In 1923
scheepte Spies zich in op het vracht
schip Hamburg om ergens in de tropen
zijn geluk te beproeven. Op Java aange-
Schilderkunst op Bali
