Insulinde en Europa
Deze twee vrouwenbeelden flankeren de hoofdingang van het voormalige kantoor van
de Nederlandsche Handelsmaatschappij. Deze maatschappij werd in 1824 door Koning
Willem I opgericht om de handel met de kolonieën te stimuleren. In 1926 werd het nieuwe
kantoor aan de Vijzelstraat 32 in Amsterdam betrokken. Dit gebouw is het belangrijkste
bouwwerk van architect K.P.C. de Bazel.
Iedere maand bespreekt
Frans Leidelmeijer
een kunstobject
dat ontstaan is uit de
Europese en Indische
kruisbestuiving.
De twee gevelbeelden zijn van
de hand van beeldhouwer
Joseph Mendes da Costa
(1863-1939). Hij haalde de
Nederlandse beeldhouwkunst aan het
begin van de twintigste eeuw uit het
slop en gaf deze een nieuwe impuls.
Joseph Mendes da Costa wordt gezien
als één van de belangrijkste beeldhou
wers van zijn tijd. Zijn werk is bepa
lend geweest voor de nieuwe generatie
beeldhouwers die na hem kwam.
Mendes is van Portugees-joodse
afkomst. In zijn oeuvre komen dan
ook veel joodse types voor, die hij
in de oude Jodenbuurt rond het
Amsterdamse Waterlooplein zag.
Hij werd vooral bekend door de
uitbeelding van aandoenlijke dier
figuren die hij in Artis observeerde.
Van zijn hand zijn ook een Javaans
echtpaar en een tweetal Javaanse
danseressen bekend. Hij werkte in
brons, maar vooral in grès cérame
(steengoed) dat hij met een zout-
glazuur bedekte. In de strenge gestil-
leerdheid, die kenmerkend is voor zijn
werk, zijn de invloeden van de Oud-
Egyptische en Assyrische kunst terug
te vinden. Hij bestudeerde deze kunst
in het Museum voor Oudheden in
Leiden. Ook kenmerkend voor zijn
werk is de zogenaamde frontale
compositie. Hierbij ligt, zoals ook bij
deze twee beelden, de nadruk op het
brede maar platte voorvlak.
De beeldhouwkunst van de Middel
eeuwen en het oude Azië waren een
andere belangrijke inspiratiebron voor
hem. Zijn werk vertoont, net als het
werk uit die tijd, vaak een verheven
symboliek. Kenmerken die we ook
bij de twee vrouwbeelden Insulinde
en Europa zien.
Mendes gaf Insulinde (Indië) een
Aziatisch voorkomen. Ze is barrevoets,
heeft gesloten ogen en bedekt met
gekruiste handen haar borsten. Ze is
introvert, passief en stelt de gekoloni
seerde voor. Europa (Nederland, de
Nederlandsche Handelsmaatschappij)
daarentegen heeft de ogen wijd open
en laat haar handpalmen zien. Ze is
extravert, ondernemend en stelt de
kolonisator voor. De beelden zijn uit
gehakt in syeniet. Hetzelfde gesteente
dat de oude Egyptenaren gebruikten
om obelisken te maken.
48ste jaargang - nummer 4 - oktober 2003
19
