Het Onheil aan Banden
Iedere maand bespreekt
Frans Leidelmeijer
een kunstobject
dat ontstaan is uit de
Europese en Indische
kruisbestuiving.
Vorige maand heb ik de gevelbeelden Insulinde en Europa van de
Amsterdamse beeldhouwer Joseph Mendes da Costa (1863-1939)
laten zien. Ook in Indonesië bestaat werk van hem.
Aan weerszijden van de
middelste ingang van het
voormalige kantoorgebouw
van de Algemeene Maatschappij voor
Levensverzekering en Lijfrente in
Surabaya, staan twee gevleugelde
jaguars als dorpelwachters.
Het gebouw werd in 1901 ontwor
pen door de belangrijke architect
H.P. Berlage (1856-1934). De twee
jaguars zijn uit steen gehakt
in de strenge gestileerde vorm die
voor Mendes da Costa zo typerend
is. De beelden zijn geïntegreerd in
de architectuur. Mendes gaf ze de
toepasselijke titel: 'Het Onheil aan
Banden'. Boven de middelste ingang
is een tegeltableau van Jan Toorop
in de muur gemetseld, waarvan de
voorstelling ook betrekking heeft op
het verzekeringswezen. Architectuur
historici beschouwen dit kantoor
gebouw niet als Berlage's sterkste
ontwerp. Desondanks is het toch
één van de weinige gebouwen van
hem dat in Indië gebouwd werd.
De uitvoering lag in handen van
W.H. Scheffer en M.J. Hulswit
(1862-1921). Hulswit, die bijna zijn
leven lang in Indië als architect heeft
gewerkt en in Jakarta ligt begraven,
had eerst een ontwerp voor de
Algemeene Maatschappij gemaakt.
Dat ontwerp werd echter niet goed
genoeg bevonden. Het gebouw staat
aan wat vroeger de Willemskade
heette. Aan deze kade waren meer
dere verzekeringskantoren gevestigd.
Een enkele daarvan is nog in bedrijf,
zoals Asuransi Jiwasraya, ook geves
tigd in een art nouveau gebouw.
En ook hier aan de gevel een tegel
tableau met de voorstelling van een
ooievaar die haar jongen voedt.
Welk bedrijf nu in de schepping
van Berlage is gevestigd, is me niet
bekend. De ABN-AMRO schijnt
daar een tijdje gezeten te hebben.
Eens was het een rustige kade,
tegenwoordig raast hier dagelijks het
verkeer. Je ziet op de foto hoe mijn
schoonzus Dimphi naar de overkant
moet rennen, terwijl het verkeer (op
de foto niet zichtbaar) naderbij komt.
De foto's zijn genomen op een
decemberochtend in 2000. Sommige
bewoners zijn bezig met hun
ochtendtoilet aan de waterkant.
Zij begrijpen onze belangstelling
niet voor de beelden van Mendes
da Costa, wiens werk in diverse
Nederlandse musea staat. Hun voor
naamste zorg is te overleven; voor
hen is er geen mogelijkheid om
'Het Onheil aan Banden te leggen'.
Op de close-up staat één van de
gevleugelde jaguars. Aan de strakke
belijning van de vleugels is de invloed
van de oud-Egyptische en oud-
Assyrische beeldhouwkunst duidelijk
te zien. De beelden zitten onder het
stof, zijn besmeurd met verf en ont
sierd door graffiti, maar toch redelijk
ongeschonden. Ze staan er trots,
maar enigszins ontheemd bij, als stille
getuigen van een verzonken verleden.
48ste jaargang - nummer 5 - november 2003
19
