Primadonna
De vrouwelijke hoofdrol werd altijd door één steractrice gespeeld,
de primadonna van het gezelschap, vaak Sri Panggoeng genoemd.
Daarnaast waren er de vaste rollen, die in ieder stuk weer terug
kwamen: vorsten en hun echtgenotes, prinsen en prinsessen,
legeraanvoerders en voorvechters, geesten en reuzen, jongelingen,
priesters, waarzeggers, tovenaars en de komieken of clowns.
Tijdens de voorstelling werd bij het zingen en uitspreken van de
teksten binnen de grenzen van het verhaal veel geïmproviseerd.
De acteurs speelden in op de reacties uit het publiek. Op de toneel
decors waren taferelen aangebracht van oosterse stadsgezichten
met moskeeën, gelegen aan een brede straat of een stadsgedeelte
in Europese stijl, een laan waarlangs fonteinen of vijvers met
bruggetjes waren aangebracht. Dan waren er nog paleizen en
paleistuinen waarin zich vijvers met zwanen en bloemen bevon
den of een bos. De vaste of losse zijschermen aan weerskanten van
het toneel waren beschilderd met landschappen, zoals een bos,
een grot, uitzicht op zee of een sterrenbeeld.
Miss Riboet
Het succes dat de Komedie Stamboel bij (Indo-)Europeanen had
was krachtig maar kort: na een jaar of twintig was het met de
populariteit bij de Europese bevolkingsgroep in Nederlands-Indië
gedaan. Mahieu stierf op 24 januari 1903 onder armoedige
omstandigheden. Die snelle neergang had natuurlijk zijn redenen.
Met name als gevolg van de Ethische Politiek begon rond de eeuw
wisseling de Indo-Europese bevolkingsgroep zich te emanciperen:
steeds meer van hen vonden een betrekking in het uitdijend
Indisch bestuur en bij bedrijven; en masse richtte zij haar belang
stelling op Europese cultuur en distantieerde zich van specifiek
Indo-Europese cultuuruitingen, zoals krontjong en Komedie
Stamboel. Nadat de Komedie Stamboel die door Indo-Europeanen
werd geleid, geleidelijk was opgehouden te bestaan, vond een
nieuwe ontwikkeling plaats met de intrede in het Stamboel
theater van voornamelijk Indonesische spelers. Nu werden in de
Komedie Stamboel grote successen geboekt met sterren zoals Miss
Riboet, Miss Dja en Miss Tjitjih. In 1940 was het definitief gedaan
met de Komedie Stamboel. De roem van de Komedie Stamboel
bleef nog jaren naklinken in de verhalen van oudere Indische
Nederlanders. Hoewel de Komedie Stamboel niet meer bestaat,
leeft het voort in allerlei vormen van hedendaags toneel in
Indonesië, zoals ketoprak, een lavaanse toneelvorm; het
Maleistalige Bangsawan-theater en Teater Koma - een modern-
experimentele toneelgroep die zich heeft laten inspireren door de
Komedie Stamboel en vooral in de jaren negentig van de twintig
ste eeuw met spectaculaire toneelvoorstellingen grote bekendheid
kreeg in Indonesië. O
De foto's bij dit artikel zijn afkomstig uit Komen en blijven, één
van de drie fotoboeken van Rob Nieuwenhuys, uitgegeven door
Ouerido en nog steeds verkrijgbaar.
februari 2004
