Wendingen in het Erasmus Huis
uit de kunst o door Frans Leidelmeijer
Losse nummers van het beroemde tijdschrift Wendingen zijn tegen
woordig zeldzaam en gewild. Ook in Wendingen, spreekbuis van de
Amsterdamse School, zijn Oosterse invloeden terug te vinden.
Architect!
Het tijdschrift Wendingen werd opgericht op initiatief van de Amster
damse architectenvereniging Architectura et Amicitia, die onderafdelin
gen had door heel het land. Het verscheen tussen 1918-1932, in totaal 116
nummers. Wendingen was de spreekbuis van de Amsterdamse School,
de expressionistische architectuurstroming die ook de toegepaste kunst
uit die periode heeft beïnvloed. De architect H.T. Wijdeveld, die een aan
hanger was van deze stroming, werd de hoofdredacteur en vormgever.
Meer nog dan zijn architectuur is het vooral deze rol van woordvoerder
van de Amsterdamse School die hem onsterfelijk heeft gemaakt. Hij
werd door een uitgebreide redactie bijgestaan. Die bestond uit archi
tecten met klinkende namen als P. Kramer, J.F. Staal en C.J. Blaauw, J.L.M.
Lauweriks, E. Kuipers en J. Gratama en de schilder/graficus R.N. Roland
Holst.
Door zijn werkzaamheden voor Wendingen onderhield Wijdeveld con
tacten met belangrijke Europese expressionistische architecten en kun
stenaars. Maar ook met de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright,
wiens werk veel invloed heeft gehad op de Nederlandse architectuur
en binnenhuisarchitectuur uit de periode 1910-1930. In 1925 werd door
Wijdeveld zeven nummers van Wendingen aan hem gewijd.
Naast vernieuwende internationale architectuur kwam ook Aziatische,
Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse kunst aan bod. Zoals in het afgebeelde
nummer dat in oktober 1928 verscheen. Daarin is een artikel van T.B.
Roorda opgenomen over Hindoe-Javaanse beeldhouwkunst. De gelitho
grafeerde omslag is van J.ten Klooster.
De belangstelling voor de natuur kwam tot uiting in speciale nummers
over kristallen en schelpen. Men zag hierin voorbeelden voor het orga
nische bouwen. In een speciaal nummer gewijd aan de dans, waarin ook
veel Javaanse en Balinese dansen zijn opgenomen, vergelijkt Wijdeveld
de ruimtelijkheid van de dans met architectuur en beeldhouwkunst.
Wendingen werd uitgegeven in een kostbare en kunstzinnige uitvoering,
waardoor het nu naast een blijvende informatiebron, ook verzamelob
ject is geworden. Het heeft een vierkante vorm en de omslagen werden
ontworpen door beroemde kunstenaars zoals de Rus El Lissitzky. De
bladzijden, vaak van rijstpapier en waarvan de achterzijde onbedrukt
bleef, zijn met elkaar verbonden als bij een Japans blokboek en inge
naaid met raffia.Toen het voor het eerst verscheen, baarde het in Europa
veel opzien. Er kwam een Engels- en Duitstalige versie en er verscheen
ook een luxe-editie met een harde cover.
Opvallend is de typografie, ontworpen door Wijdeveld. De versieringen,
letters en cijfers werden met hetzelfde zetmateriaal, dat voornamelijk
uit lijnen bestond, opgebouwd. Het resultaat was een eenheid tussen
versiering en tekst, die door de gecompliceerde opbouw wel eens on
leesbaar is. Deze Wendingen-typografie zou zich snel verspreiden.
In de laatste jaren van haar bestaan, als Verkruysen Wijdeveld heeftop-
gevolgd als hoofdredacteur, wordt de typografie leesbaarder en komen
functionalistische stromingen meer aan bod. Het wordt echter allemaal
wat minder spannend dan onder Wijdeveld.
In 2001 heb ik als gastconservator in het museum De Beijerd in Breda
een tentoonstelling gemaakt over Wendingen uit de collectie van Mar-
tijn F. Ie Coultre. De tijdschriften werden gecombineerd met objecten die
hierin afgebeeld stonden.
Eind september mag ik in het Erasmus Huis, het Nederlandse culturele
centrum in Jakarta, opnieuw als gastconservator een tentoonstelling
maken van diezelfde collectie Wendingen. Dit keer zal het accent vooral
liggen op de grafische kunst.
Erasmus Huis, Jl. Rasuna Said Kav. S-3, Kuningan Jakarta i2g$o, Indonesië,
www.erasmushuis.or.id
Frans Leidelmeijer
bespreekt iedere
maand een kunstob
ject dat ontstaan is
uit Europese en Indi
sche kruisbestuiving
augustus 2004 15
