m
mmsx&
Zing, dans, lach en bewonder...
I
column
J.J. Rizal
De Indonesische schrijvers Zejfry Alkatiri en J.
Rizal schrijven afwisselend een column waar
ze verbanden leggen tussen Batavia en het
huidige Jakarta.
Wanneer Jakarta in juni haar verjaardag
viert, is zoals ieder haar het liedje 'Jali-Jali'
overal te horen. Elke Jakartaan, uit welke
streek dan ook, staat 'Jali-Jali' nauw aan het
hart. Het is plezierig en het zit vol punt
dicht. Sinds twee jaar zijn de Jakartanen
naarstig op zoek naar de oorsprong van dit
nummer.
Verschillende groepen in Jakarta claimen
vol trots de geschiedenis van het num
mer. Zo is er één groep van overtuigd dat
'Jali-Jali'geschreven en verspreid is door
de traditionele muziek van de peranakan
Chinezen in Jakarta: gambang kromong.
Ondertussen claimen de oorspronkelijke
bewoners van Jakarta, de orang Betawi, dat
zij de biologische ouders van het nummer
zijn. Zij kennen ook de gambang kromong-
muziek waar'Jali-Jali'vaak gespeeld werd
door de peranakan Chinezen. Maar volgens
hen moet de oorsprong van het nummer
in de schatkamer van de Betawi-cultuur
liggen. Jali-Jali is een boom die op het erf
van veel orang Betawi te vinden was. Sinds
hun jeugd waren ze nauw verbonden met
de vruchten van de boom. De vruchten van
de Jali-Jali waren kogels voor de speelgoed
geweren die ze maakten. De moeders van
Betawi maakten een populaire pap van de
vruchten van de Jali-Jali: bubur jali. De wet
geleerden maakten er een rozenkrans van
om bij te mediteren. Zo komt jali ook aan
zijn tweede betekenis: schoon of netjes.
Er zijn ook mensen die Indo's verantwoor
delijk houden voor het bestaan van het
liedje 'Jali-Jali'. Het nummer wordt namelijk
opvallend vaak gespeeld door Indische
kroncong-orkesten. En hoewel het debat
over de oorsprong van 'Jali-Jali'vaak opval
lend scherp gevoerd wordt, over één ding is
iedereen het eens: 'Jali-Jali' is iets om trots
op te zijn en om te koesteren. Het is muziek
die vroeger populair was onder alle bevol
kingsgroepen van Batavia en in het Jakarta
van vandaag nog steeds voortleeft. Zo zeer
zelfs dat het een symbool van Jakarta is
geworden.
Door deze culturele kloppartijen over het
cultuurbezit van Jali-Jali, zou je bijna verge
ten dat het geen groep is die verantwoor
delijk is voor de populariteit van 'Jali-Jali'.
In het tijdschrift Sin Po van 24 januari 1942
staat dat het nummer in het begin van de
negentiende eeuw is geschreven door Pak
Moehi uit Tanggerang. Sinds het midden
van de achttiende eeuw stond Tanggerang
(25 kilometer van Jakarta) er om bekend
veel gambang kromong muziekspecialis-
ten te hebben. Vooral onder de peranakan
Chinezen bevonden zich er veel. Opvallend
is dat Sin Po Pak Moehi geen gambang kro-
mong-expert of peranakan Chinees noemt.
In het artikel is hij enkel een muzieklief
hebber die erom bekend stond zijn eigen
liedjes te zingen onder begeleiding van een
mandoline-achtig instrument.
Hoewel Pak Moehi 'Jali-Jali' heeft gecom
poneerd, is hij niet degene die het num
mer populair heeft gemaakt in Betawi.
'Jali-Jali' is op schrift gesteld en populair
gemaakt door Samioen, een student van
Pak Moehi. Van kleins af aan werd de kleine
Samioen onderwezen door Pak Moehi en
hij werd een beroemde xylofoonspeler en
pantunzanger in Betawi. Samioen werd
vaak uitgenodigd door edellieden wanneer
zij een feest hielden. De bewoners van de
kampongs die bezocht zouden worden
door Samioen, raffelden hun werk die dag
af om maar niets te hoeven missen. Kinde
ren moesten een middagdutje doen zodat
ze 's avonds mee konden genieten van de
pantuns en liedjes die Samioen speelde,
'Jali-Jali'in het bijzonder.
Aan het einde van de negentiende eeuw
was Komedie Stamboel (ook wel Opera
Melayu genoemd) erg populair in Batavia.
Tijdens iedere voorstelling werd 'Jali-Jali'
gespeeld. Dit werd voor het eerst gedaan
door leden van Komedi Stambul Abdoel
Moeloek uit Pontianak. Dit gezelschap is in
1883 opgericht door de vrouw van de ver
maarde schilder Raden Saleh. Wanneer zij
optraden in het prachtige huis van Raden
Saleh in Tjikini, zongen zij het nummer dik
wijls. In een iets andere uitvoering. Dat wel.
'Jali-Jali Ujung Menteng' was iets vrolijker
dan het oorspronkelijke'Jali-Jali'zodat het
veel bekender werd.
Ongeveer tegelijkertijd begonnen Indische
kroncongorkesten 'Jali-Jali'te spelen tijdens
hun optredens. Er ontstonden verschillende
variaties op het nummer die allemaal het
vrolijke karakter van het liedje benadruk
ten. Het nummer maakt nu zo'n essentieel
deel uit van het kroncongrepertoire dat het
belangrijkste kroncongfestival in Jakarta
'Konkours Jali-Jali' heet.
Al met al zijn de peranakan Chinezen,
orang Betawi en Indo's samen verantwoor
delijk voor het succes van 'Jali-Jali'. Het is
niet nodig eikaars verhalen in twijfel te
trekken of om de geschiedenis van het
nummer te claimen, Waarom zou je het
plezier in een nummer, dat de gangmaker
op iedere verjaardag is, verpesten door
verdeeld te zijn over de oorsprong ervan?
Luister ernaar, wees dankbaar en maak je
het nummer eigen. Zing gerust mee. Of
nog beter, dans mee... Veel plezier!
augustus 2004 37
