uit de kunst o door Frans Leidelmeijer
De paradijsvogel behoort tot de vogelfamilie Paradisaeidae en bestaat uit 43 soorten waarvan, zoals wel
vaker in de dierenwereld, de mannetjes het mooiste zijn.
Paradijsvogel
De paradijsvogel die afgebeeld staat op dit mooie bord van Plateelfa-
briek Rozenburg in Den Haag, lijkt op de grote gele paradijsvogel. Deze
paradijsvogel is 45 cm lang en zit op een tak van een bloeiende boom
of struik. Meestal werkten er een paar plateelschilders aan een vaas
of bord. Zij hebben dit bord, ontworpen door een meesterschilder, met
verve geschilderd. Vooral de veren van de vogel zijn goed gelukt. Het
bord is gemaakt van flinterdun eierschaalporselein, afgeleid van het
Chinese eierschaalporselein. Ook de zeskantige vorm is afgekeken van
het Chinese porselein. De manier waarop de voorstelling is geschilderd
- asymmetrisch, zonder perspectief en met de toepassing van delicate
kleuren - is afgeleid van Japanse prenten. Op de schilderzaal van Rozen
burg waren boeken met voorbeelden ervan aanwezig.
De paradijsvogel staat bekend om zijn prachtige, kleurrijke sierveren.
Rond 1910 schreef de Parijse mode voor dat de immens grote hoeden
uit die tijd versierd moesten worden met veren. Veren van Europese
vogels, maar wat nog mooier was; veren van de exotische paradijsvogel.
Heel wat vogels hebben toen, door toedoen van deze mode, het loodje
gelegd.
Gelukkig komen ze nu nog steeds voor in Nieuw-Guinea en nabij gele
gen gebieden zoals Noord-Australië en de Molukken. De eerste kennis
over deze vogels dateert al van voor de 16e eeuw. Europa maakte in 1522
voor het eerst kennis met de veren van de paradijsvogels toen Spaanse
schepen, terugkerend vanuit de Oost, deze meebrachten. De Span
jaarden vonden dat vogels met zulke mooie veren wel uit het paradijs
moesten komen, vandaar die poëtische naam.
Vanaf 1850, toen de handel met Japan vrijkwam, ontstond er in Europa
een rage om Japanse kunstvoorwerpen te verzamelen. Europese kun
stenaars waren gecharmeerd van deze voor hen tot nu toe, onbekende
esthetiek. Schilders, architecten en ontwerpers raakten beïnvloed door
de Japanse kunst en zo ontstond onder andere het japonisme, waarin
Japanse elementen geïntegreerd werden in Europese kunst- en kunst
voorwerpen. Rozenburg werd met de productie van dit on-Nederlandse
eierschaalporselein, wat een afgeleide is van het Engelse beenderporse-
lein, wereldberoemd.
In Europa was aan het eind van de 19e eeuw de paradijsvogel als uit
vloeisel van de hang naar het exotisme bon ton. En waarschijnlijk waren
het Nederlandse ontwerpers die de vogel hadden ontdekt als decoratie
motief. Want zover ik weet, ben ik de paradijsvogel als versieringsmotief
op art nouveau voorwerpen alleen in Nederland tegengekomen.
De mannetjesparadijsvogel toont zijn prachtige verenkleed om
vrouwtjes aan te trekken. Ze pronken in groepen, hoog in de bomen, al
lokroepend. Na de paring trekken de mannetjes van sommige soorten
zich terug en leven op zichzelf, terwijl de vrouwtjes in kleine groepjes de
jongen opvoeden. Ook wordt er door de mannetjes veelvuldig gepaard
met paradijsvogels van een ander soort waardoor er veel bastaarden
ontstaan. Een aantal van hen hebben als afzonderlijke soort een naam
gekregen.
Frans Leidelmeijer bespreekt iedere
maand een kunstobject dat ontstaan
is uit Europese en Indische kruisbestui
ving
september 2004 15
