Pienke KaI:'Ik wil verder gaan
met mijn onderzoek naar
Yogya-zilver en de zilversmeden
die dit zilver maakten.'
namMWMM
Indische achtergrond
Pienke's liefde voor voorwerpen in combinatie met haar binding met
Indonesië bracht haar ertoe culturele antropologie te gaan studeren.
Als afstudeerrichting koos ze Indonesië.'Ik ben al van jongs af aan
geïnteresseerd in Indonesië en in de gebruiksvoorwerpen die uit het
land komen. Door mijn Indische achtergrond - ik ben in Poerbalingga
geboren en heb daar tot mijn achtste gewoond - heb ik altijd al een
binding met Indonesië gehad.'
Tijdens haar studie is ze gaan werken bij het Tropenmuseum, en na een
aantal maanden is ze in vaste dienst genomen.'Ik moest voorwerpen
documenteren. Dat werk sprak me enorm aan en gelukkig mocht ik
blijven.' Omdat zij Indonesië in haar hart heeft gesloten, kreeg zij het
continent Zuidoost-Azië toebedeeld. Vanaf dat moment is zij conserva
tor van dit werelddeel.
De liefde voor haar vak klinkt na al die jaren nog steeds in haar woor
den door. Als Pienke over Indonesië en Yogya-zilver vertelt, leeft ze
helemaal op.
'Na al die jaren is het me nooit gaan vervelen. Vooral de materiële
cultuur - dat wat mensen maken - blijft me boeien. Erachter zien te ko
men hoe het voorwerp gemaakt is, en wat de functie in de betreffende
cultuur is of is geweest. Mijn taak als conservator is dan om dat aan
het Nederlandse publiek te laten zien. Soms wordt er, naar aanleiding
van een expositie, een lezing gehouden in het museum. Mensen die
écht geïnteresseerd zijn in een onderwerp komen daar op af. Vaak
ontstaan na zo'n lezing dan hele leuke gesprekken.'
Export
In de paar eeuwen dat het Yoyga-zilver bestaat, zijn er een aantal
dingen veranderd. Pienke laat me foto's zien van Yogya-zilver en vertelt
dat de motieven zijn vernieuwd en de technieken zijn verbeterd.
'Maar andere dingen, zoals de flexibiliteit en het vakmanschap van
dé zilversmeden van Kotagedé, zijn gebleven. Na de oorlog krabbelde
de Yogya-industrie met moeite weer uit het dal. Het kostte enkele
decennia voordat de verkoop van het Yogya-zilver weer goed liep. Pas
in de jaren zeventig kwam de export naar diverse westerse landen en
Japan op gang. Onder invloed van die nieuwe vraag brak er een tijd van
vernieuwing aan. Het traditionele Yogya-zilver verdween langzaam
maar zeker van het toneel. Daarvoor in de plaats kwamen nieuwe
producten, technieken en ornamenten tot ontwikkeling. Filigraan - fijn
zilverdraadwerk - verving het vroegere repousséwerk. Bij repousse-
ren wordt door te kloppen op de achterzijde van een voorwerp reliëf
aangebracht. Tegenwoordig is het merendeel van het Yogya-zilver een
mengeling van repoussé en filigraan.'
De veranderingen bleven niet beperkt tot het materiaal.
Pienke:'Ook de techniek is veranderd. Zo hoeft een zilversmid niet langer
elk voorwerp afzonderlijk uit een zilveren plaat te hameren, maar kan
hij een ontwerp inleveren bij het Balai Besar Kerajinan dan Batik. Dit
Onderzoeksinstituut voor Batik en Nijverheid maakt vervolgens van
dat ontwerp een gietvorm in gips. Daarna wordt er een serie zilveren
voorwerpen volgens het ontwerp gegoten en terug naar de werkplaats
van de zilversmid gebracht. De smid kan de voorwerpen dan afwerken
en versieren. Deze manier is veel efficiënter dan de oude techniek.'
'Het opmerkelijkste verschil met een paar eeuwen geleden is dat het
werk van de zilversmeden niet langer anoniem is. Vanaf het moment
dat de zilversmeden ook buiten het hof in opdracht objecten gingen
maken, begon een toenemend aantal van hen de eigen initialen in het
zilver te stempelen. De laatste jaren zetten de zilversmeden echter
steeds minder vaak hun initialen in hun werk.'
Liefde
Voor de tentoonstelling is Pienke Kal op zoek gegaan naar de namen
achter de initialen.'Als conservator hou je je bezig met meerdere zaken.
Zo zetje exposities op en laatje het Nederlandse publiek kennis ma
ken met andere culturen. Maar ik doe ook onderzoek. Ik heb bijvoor
beeld uitgezocht welke personen achter de initialen schuilgaan. Omdat
niemand had bijgehouden welke zilversmid welke initialen gebruikte,
bleek dat vrij gecompliceerd. Uiteindelijk heb ik dertig van de honderd
vijftig gevonden initialen kunnen thuisbrengen.
Daarnaast moetje een liefde voor voorwerpen hebben. Daar draait het
uiteindelijk allemaal om. Ik heb geen favoriet object op deze tentoon
stelling. Toch spreekt één schaal mij wel heel erg aan. Elke keer als ik
er naar kijk, word ik getroffen door haar schoonheid: die schaal is mooi
van eenvoud.'
De expositie Yogya Zilver, een nieuwe Javaanse kunst is tot en met
8 januari 2006 dagelijks van 10.00 -17.00 uur in de Parkzaal in het
Tropenmuseum te bewonderen. Het Tropenmuseum zit op de Linnaeus-
straat 2 in Amsterdam. Website: www.tropenmuseum.nl
telefoonnummer: 020 - 568 82 15
20 moesson
