Een batik dasje
uit de kunst
door Frans Leidelmeijer
Chris Lebeau groeide op in een arm gezin, maar ontplooide zich
desondanks tot een groot kunstenaar en ontwerper.
Dit gebatikt dasje kocht ik ooit van een gedis
tingeerde heer uit Den Haag. Het is gemaakt
door de begaafde kunstenaar en ontwerper
Chris Lebeau (1878-1945). Lebeau kwam uit
een kansarm milieu, en is geboren in een kel
derwoning in Amsterdam. Het geboortehuis
van Lebeau stond regelmatig onder water.
Zijn vader was als overtuigd anarcho-socialist
vaak werkloos wat hem aan de drank bracht.
Zijn moeder moest als verstelnaaister vaak
uit werken. Op de lagere school werd zijn
uitzonderlijk tekentalent door het hoofd van
de school onderkend. Hij stimuleerde Lebeau
naar de Amsterdamse Kunstnijverheids Teek-
enschool Ouellinus te gaan. Door de steun van
welwillende leraren en allerlei bijbaantjes
kon hij deze opleiding voltooien. Hij ontpopte
zich tot één van de belangrijkste kunstenaars
van de Nederlandse art nouveau en art deco
en wordt nu vooral ook bewonderd om zijn
veelzijdigheid. Hij werkte als schilder, graficus
en glazenier, maar ook als ontwerper van sier
en gebruiksglas, sieraardewerk, toneeldecors
en als batikker.
Dit gebatikt zijden herendasje is rond 1905
ontstaan. Het is versierd met een afbeelding
van een liervogel, een dier dat in Australië
voorkomt. De liervogel komt veel voor op
voorwerpen uit de Nederlandse art nouveau.
Om decoratieve redenen werd het afgebeeld
met de staart omhoog, net als bij een pauw.
Nadat de kunstenaar de decoratie met de
was uit de tjanting op het dasje had aange
bracht, werd het ondergedompeld in een bad
met indigo. Daarna werd de was verwijderd
zodat de liervogel zichtbaar werd. Nu behoort
dit dasje tot de collectie van Het Textielmu
seum in Tilburg.
Lebeau was net als zijn vader een anarcho-
socialist. Verder was hij theosoof, geheelont
houder en vegetariër. In de oorlog vervalste
hij identiteitsbewijzen voor joodse landge
noten, waardoor hij in de gevangenis van
Scheveningen terechtkwam. Van de kunst
minnende directeur kreeg hij een voorkeurs
behandeling. Hij zou vrijgelaten worden als
hij beloofde geen identiteitsbewijzen meer
te vervalsen. Die belofte kon hij niet waar
maken, zodat hij overgebracht werd naar het
concentratiekamp Dachau. Een paar weken
voor de bevrijding overleed hij daar door
ziekte en uitputting, omdat hij als overtuigd
vegetariër stelselmatig weigerde voedsel tot
zich te nemen waarin mogelijkerwijze vlees
in verwerkt was.
Lebeau is voor mij niet alleen een groot kun
stenaar, maar ook een groot mens.
april 2005
43
