Belandahitam
'N PERSOONLIJK GRAFMONUMENT
IS 'N ONTMOETINGSPLAATS IN STILTE
column d> door Zeffrey Alkatiri
Advies, ontwerp, plaatsing, beplanting onderhoud van grafmonumenten. 4Üp~ DéW/3.QYÖ.G
Postbus 642, 2700APZoetermeer. Telefoon (079) 331 34 09. www.dewaerde.nl
Dat de schrijver van de roman De zwarte
met het witte hart (1997) - de Nederlan
der Arthur Japin - naar Indonesië kwam,
was een zegen voor Jakarta. Door hem
kwamen de inwoners van Jakarta meer
te weten over Suka Sari dat niet ver van
Jakarta is en op drieëneenhalve kilome
ter van het station van Bogor ligt. Op de
plantage van Suka Sari heerste er ooit een
neger genaamd Kwasi Boachi. Hij kwam
uit het Ashanti-rijk in het huidige Ghana.
Verder herinnerde hij de mensen weer
aan de term 'Belanda hitam', vroeger een
populaire benaming van de Jakartanen
voor de negers die soldaat waren in het
KNIL. Maar het belangrijkste van Japins
komst naar Indonesië is dat hij de mensen
weer herinnerde aan de lang vergeten
traditie van 'poyokan'. In Kamus Dialek
Jakarta (1976) vertaalt Abdul Chaer 'poy
okan' als de traditie van de Jakartaanse
bevolking om de mensen een bijnaam te
geven. Deze naam bevat een spottende
ondertoon, maar bevat tegelijkertijd een
element van humor. Zo heeft si Mamat de
bijnaam Mamat Kondor (kondor betekent
hernia) omdat hij een hernia heeft. Si Asia
wordt Asia Gerung (brommen) genoemd
omdat zijn stem precies klinkt als een
startende oude auto.
Ook de term 'Belanda hitam' komt voort
uit de poyokan-traditie. Daarnaast werden
er ook termen als 'Belanda Depok' en
'Kristen hitam' gebruikt. Deze benamin
gen waren niet zo zeer een teken van spot,
maar meer een uiting van en gevoel van
onrecht over de scheve sociale verhou
dingen in Nederlands-lndië. Zij zagen
een groep mensen die niet eens Hollands
was, maar hetzelfde geloof aanhing als
de Hollanders. Verder spraken en leefden
ze net zo als de Hollanders en genoten zij
dezelfde economische voordelen.
In het boek De Atjeh-oorlog van Paul van
't Veer leren we dat de Jakartanen deze
negers Belanda hitam noemden omdat ze
hetzelfde geloof hadden als de Nederlan
ders en ook bijbelse namen hadden als
Jodocus, Mozes, Johannes. Hun huid was
zwart, maar in hun hart waren ze blank.
Daarom werden ze hoger gewaardeerd
dan de inheemse bevolking. Hun loon was
vele malen hoger dan dat van Javaanse of
Ambonese soldaten. Ook aten ze Hollands
voedsel.
Lang voor deze Afrikanen naar Batavia
kwamen had je al de Mardijkers die eigen
lijk dezelfde positie hadden als de Belanda
hitam. Ze kwamen uit India en waren de
'handlangers' van de Nederlanders. Zij
werden ook wel 'Kristen hitam' genoemd
omdat ze, hoewel ze zuiver Aziatisch
bloed hadden, toch christenen waren. Net
als de Hollanders. Hun huid was donker,
maar ook zij waren blank van hart en
loyaal aan Holland tijdens de omsinge
ling van Jayakarta in 1619. Zij kregen een
belangrijke rol toen de Hollanders in 1629
ten strijde trokken tegen Mataram en
Batavia veroverden. De'Kresten hitam'-
troepen werden geleid door Caldero die
ook wel het 'opperhoofd van de zwarten'
genoemd werd.
Naast de Kresten hitam had je ook nog de
Belanda Depok. Zij waren slaaf geweest
van de rijke grondeigenaar Cornelis Chas-
telein. Zij waren grotendeels afkomstig
uit Bali en Sulawesi en hadden hetzelfde
geloof als de Hollanders. Ze legden hun ei
gen identiteit naast zich neer en gebruik
ten namen als Jonathan, Laurens Loen,
Samuel, Joseph en Jacob. Zij genoten net
als de Kresten hitam een voorkeursbehan
deling. De term Belanda Depok is vooral
na de onafhankelijkheidsverklaring van
1945 populair geworden. In die periode
berichtten de landelijke media veelvuldig
over gevechten tussen voormalige Chaste-
leinslaven en nationalistische bendes.
Tot op de dag van vandaag wonen er
Belanda Depok in Jakarta. Ze hebben zich
vermengd met de Indonesische bevol
king en staan nu ver af van de Hollandse
tradities. Tegenwoordig wordt de naam
Belanda Depok niet alleen gebruikt voor
Chasteleinslaven maar ook voor Jakarta
nen die, hoewel ze honderd procent Indo
nesisch zijn, zich heel westers gedragen.
Met de verdwijning van de Indiase
mensen uit het leger van de compagnie
is de term Kresten hitam verdwenen.
Sinds de jaren negentig wordt Indonesië
overspoeld door mensen uit Ivoorkust en
Nigeria. Ze vestigen zich voornamelijk in
Tanah Abang. Maar hun aanwezigheid
zorgt er niet voor dat de term Belanda hi
tam, die sinds de jaren veertig in onbruik
is geraakt, een tweede leven krijgt. Maar
dit betekent niet dat de Jakartanan ook de
poyokantraditie uit de koloniale tijd ver
loren zijn. Deze traditie leeft nog steeds
voort. Men noemt de nieuwe Afrikanen
'Orang gelap' omdat velen van hen betrok
ken zijn in de 'duistere wereld' en bekend
staan als handelaren in het 'zwarte goud',
ook wel drugs genoemd.
GRAVEN1ERSBEDRIJF"
mei 2005 39
