Sporen van vernieling
Sporen van
vernieling
Onderzoek Indisch Huis vertraagd
In 2005 verscheen de studie over de zo gevoelige kwestie van de backpay
-detijdens de oorlog niet doorbetaalde salarissen - van historicus Hans
Meijer. En nu is de studie van Peter Keppy over die andere gevoelige
kwestie van de oorlogsschade en het rechtsherstel verschenen. Beide
studies verschenen in het kader van het onderzoeksprogramma Van Indië
tot Indonesië dat door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumenta
tie (NIOD) wordt uitgevoerd. De auteur maakt in zijn studie een duidelijk
onderscheid tussen oorlogsschade en rechtsherstel.
Oorlogsschade
In februari 1942 nam de Volksraad een ontwerpbesluit aan waarin
werd gesproken over het vergoeden van schade als gevolg van oorlogs
handelingen. Voordat het ontwerp de status van wettelijke regeling
kon krijgen was de Japanse bezetting al een feit. Daardoor was er
geen wettelijke verplichting tot vergoeding van oorlogsschade. De
Nederlandse regering vond wel dat er een morele verplichting was om
compensatie voor de geleden oorlogsschade aan te bieden. Over hoe
die compensatie er uit zou moeten zien, liepen de meningen uiteen.
De getroffenen wensten een volledige compensatie, maar voor de Ne
derlands-Indische regering speelden ook andere argumenten een rol
zoals de wederopbouw van het land en de staat van de landsfinanciën.
Bovendien hield minister van financiën Lieftinck vast aan het principe
van de gescheiden rechtssferen van Nederland en Indië. Hulp uit Den
Haag viel dan ook niet te verwachten.
Keppy schetst een beeld van van commissies die soms tegen beter
weten in onderzoek doen naar de omvang van de schade en van
gebrekkige communicatie met de getroffenen. Zij dachten tevergeefs
dat in de voorbereiding van de claims tegen Japan hun geleden schade
ook zou worden meegenomen. Toen de kwestie van de oorlogschade
ook niet werd meegenomen tijdens de besprekingen op de Ronde Tafel
Conferentie leek het helemaal van de agenda te verdwijnen.
Rechtsherstel
Voor de kwestie van het rechtsherstel lag dat iets anders. Peter Keppy
laat zien hoe de Japanse bezettende macht omging met de eigendom
men van overheid, bedrijven en personen in Nederlands-lndië. Het ook
door Japan ondertekende Land Oorlog Reglement van 1907 bood ruimte
om onder vastgestelde regels en voorwaar
den vijandelijke eigendommen in beslag te
nemen ofte beheren. De Japanners maakten
op ruime wijze gebruik van deze mogelijkhe
den waarbij de regels flink werden opgerekt.
De namen van steeds weer nieuwe organisa
ties die de Japanners in het leven riepen om
vermogens, goederen uit Indonesië in te
zetten voor de Japanse oorlogsinspanningen
zijn duizelingwekkend. Doordat diamanten
en goud in grote schaal naar Japan afge
voerd en omgesmolten werden, werd het uiterst moeilijk om na de
oorlog tot teruggave over te gaan. De archieven die vlak voor en na de
capitulatie werden vernietigd, maakten de zaak nog ingewikkelder. In
1947 kwam er wel wetgeving op het gebied van rechtsherstel in Neder
lands-lndië. De Tijdelijke Raad voor Rechtsherstel moest de verschillende
claims inventariseren maar ook hier was de communicatie met de
direct belanghebbenden zeker niet optimaal. Verder waren er ook veel
praktische problemen. Na de Japanse capitulatie hebben de Amerikanen
al snel de wederopbouw en stabiliteit van Japan tot hoogste prioriteit
benoemd. De Japanse autoriteiten maakten dankbaar gebruik van die
opstelling door maar mondjesmaat mee te werken aan zoektochten
naar roofgoed of door collectief te lijden aan geheugenverlies.
Peter Keppy verdient alle lof voor zijn speurwerk en zijn studie. De taai
heid en complexiteit van de materie heeft soms wel gevolgen voor het
leesgemak, vooral als het gaat om de verschillende commissies en be
heersinstituten. Fraaie cases zoals de insectencollectie die na de oorlog
niet helemaal toevallig opdook in de keizerlijke collectie en dat van de
beroemde schedel van de Homo Soloënses, maken echter veel goed.
(Wim Manuhutu)
Sporen van Vernieling. Oorlogsschade, roof en rechtsherstel in Indonesië
Door: Peter Keppy
Uitgeverij Boom (paperback)
ISBN: go 850 625 49
Prijs: 24,95
Peter Keppy
Oorlognchade, roof
rchtsherstel in Indonetii
1940-1957
Het zal nog zeker tot september duren voor de resultaten van onderzoek naar de financi
ële problemen bij het Indisch Huis bekend zijn. Volgens Elaine de Boer, woordvoerder van
het ministerie van VWS 'valt er nu niets te melden over de resultaten van het onderzoek.'
De vertraging van het onderzoek, dat aanvankelijk half mei afgerond had moeten zijn,
komt volgens De Boer omdat'men neer wil weten. Wat dat precies is kan ik niet zeggen,
maar men wil dieper de boeken in.'Het onderzoek wordt uitgevoerd door Vemako Consul
tancy, waarvan oud-VVD staatssecretaris Robin Linshoten de directeur is. Zolang de resul
taten van Linschotens onderzoek niet bekend zijn blijft de toekomst van het Indisch Huis
onzeker. Zeker is wel dat het Indisch Huis kampt met een exploitatietekort van ten minste
300.000,- op een begroting van 400.000,- per jaar. Dit meldde bestuursvoorzitter
Peter Pichel tijdens een vergadering van het Indisch Platform eind mei. Pichel vertelde
verder dat hangende de resultaten van het onderzoek, directeur Stanley Hillebrandt en
de boekhouder zijn ontslagen. Volgens bronnen rond het Indisch Huis, zal Ameliek van Es
Hillebrandt opvolgen als directeur. Van Es werkt nu nog als office manager bij het Indisch
Huis. Onder haar leiding zal het Indisch Huis zich alleen nog maar bezighouden met haar
kerntaak: het levend houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog in Neder
lands-lndië. Het Indisch Huis magazine dreigt slachtoffer te worden van de bezuinigen
bij het Indisch Huis. Het laatste nummer van het magazine verscheen in februari. Het is
vooralsnog onduidelijk of en wanneer het tijdschrift weer zal verschijnen.
