'De concurrentie op de
Indonesische tv is moordend'
Goenawan Mohamad
in een notedop
beginnen. Bovendien heeft de regering na de nieuwe perswetten geen
instrumenten meer om de berichtgeving te beïnvloeden, zelfs niet op
de televisie. Sinds 1958 is de persvrijheid nog nooit zo groot geweest. De
Indonesische pers is weer zo vrij als ze vlak na de onafhankelijkheid was.'
Kwetsbaar
Toch is de persvrijheid in Indonesië nog kwetsbaar. Hoewel censuur nu
bij de wet verboden is, heeft de overheid andere manieren om de me
dia een stok in het wiel te steken. De nieuwe censuur vindt plaats in de
rechtszaal. Oude wetten worden nu misbruikt om de media te straffen
voor zaken die niet crimineel zijn.'In die zin gaat de strijd voor een vrije
pers dus eigenlijk nog
steeds door. Hoe lang
dat gaat duren weet ik
niet.' Maar de rechtszaal
is niet het enige gevaar
voor de Indonesische
pers. Sommige politieke
en religieuze groeperin
gen kunnen nog niet zo
goed omgaan met de
pas verworven vrijheid.
Zo bezette afgelopen
jaar een groep religieuze
extremisten een radio
station omdat ze het
niet eens waren met de
inhoud van de program
ma's. Maar de grootste
bedreiging voor de Indo
nesische pers is, net als in
de rest van de wereld, de
commercialisering van de
media. Door de toene
mende schaalvergroting
in het Indonesische me
dialandschap, krijgen de
kleine media het steeds
moeilijker.
Volwassen
'Het is moeilijk te zeggen
of de pers in zijn geheel
volwassener geworden
is sinds 1998. Dé pers
bestaat niet. Je kunt de pers niet over één kam scheren. Zoals overal,
zijn er verschillende soorten pers. Sommige media zoals Kompas en
Tempo bewaken de kwaliteit van de pers. Omdat iedereen een krant of
een tijdschrift kan beginnen, komen er steeds meer journalisten. Maar
het aantal goede journalisten is beperkt. De meesten hebben nog geen
vorm gevonden om volwassen journalistiek te bedrijven. Je moet de
impact van de gedrukte media nu ook niet overschatten. Ondanks dat
de kranten en tijdschriften als paddenstoelen uit de grond schieten,
bevinden de gedrukte media zich in een crisis. De mensen nemen-
negentig procent van het nieuws tot zich via de televisie. Dat weten
de adverteerders ook, en dus besteden ze hun geld liever aan tv-com-
mercials.
Moordende concurrentie
Tijdens Soeharto's Orde Baru richtte Goenawan Mohamad ISAI op, het
Instituut voor Studie naar Vrije Informatiestromen. Was de voornaam
ste taak tijdens het Soeharto-regime nog om Indonesië van alternatief
nieuws te voorzien, tegenwoordig is ISAI een school om journalisten
op te leiden. Met steun van BBC World en de Europese Unie leidt ISAI
journalisten voor de televisie op.'De tv-industrie in Indonesië ontwik
kelt zich snel. Maar de kwaliteit is nog niet zoals die moet zijn. De
journalistiek op televisie kan veel beter. De concurrentie op de Indone
sische tv is moordend. Rupert Murdoch heeft onlangs MTV gekocht. De
grote tv-stations komen in handen van grote mediaconglomeraten die
de goede journalisten wegkopen. Op het ISAI willen we journalisten
opleiden om er voor te zorgen dat de Indonesische media in de breedte
kwalitatief beter worden, dat ook de armere stations goede journalis
ten hebben.'
Het vrije woord
Goenawan Mohamad is een man van het vrije woord. Niet alleen op
journalistiek gebied maar ook op het gebied van zijn grote liefde, de
kunst.'Ik hou me tegenwoordig niet meer zo bezig met de media. Ik
richt me meer op de kunst. Ik schrijf nu zelf. Er zijn al genoeg mensen
die zich met de media bezig houden. Bovendien heeft de kunst veel
meer steun nodig dan de media. In de media is geld zat, die redden zich
wel. Er zijn veel minder mensen die zich met kunst bezighouden, er
is ook niet genoeg geld binnen de kunstwereld.Tegenwoordig ben ik
naast het schrijven op zoek naar fondsen voor kunstenaars.
Grote liefde
Als hij zou moeten kiezen, dan voelt Goenawan Mohamad zich meer
kunstenaar dan journalist.'Kunst, het schrijven van gedichten, is mijn
grote liefde. Maar ik maak eigenlijk niet echt een strikte scheiding
tussen kunst en journalistiek. Ze zijn met elkaar verbonden namelijk.
Het gaat allebei om de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van
denken. Maar de kunst heeft op dit moment gewoon meer aandacht
nodig. Waarom? De kunst is nog erg kwetsbaar.Ten eerste: het is lastig
om fondsen te vinden. Ten tweede: kunst is een pionier in de vrijheid
van denken. Kunstenaars zijn altijd de eersten die met nieuwe ideeën
komen. En dat is nu precies wat Indonesië nodig heeft.
Goenawan Mohamad (Batang,
1946) is oprichter van het opinie
weekblad Tempo, de Indonesische
tegenhanger van het Amerikaanse
Time. Het tijdsch rift is het meest ge
lezen weekblad in Indonesië. In zijn
wekelijkse column catatan pinggir
(kanttekeningen) bekritiseerde hij
regelmatig het Soehartoregime.
Toen in 1994 Tempo samen met
twee andere Indonesische tijd
schriften verboden werd, richtte
Goenawan Mohamad samen met
enkele jonge Indonesische jour
nalisten de journalistenvakbond
Aliansi Jurnalis Independen (AJI) en
het Institut StudiArus Informasi (In
stituut voor Studie naar Vrije Infor
matiestromen). In 1999 riep World
Press Review Goenawan Mohamad
uit tot editor of the year. Goena
wan Mohamad won verder de pro
fessor Teeuw prijs en de Prins Claus
Award. Behalve journalist en acti
vist is Goenawan Mohamad een
van meest vooraanstaande dich
ters uit de moderne Indonesische
geschiedenis.
22
moesson
