DOOR NANNI TEMPELMAN
ILLUTTPATi MELROY BISEL
'De asther trilt en golft over gebergten en zeeën, over steppen en
woestijnen, niets kan die golven tegenhouden. Geen muren, geen
afstanden, geen stormen. Het is het sprookje van den modernen tijd',
vermeldt d'Orient van 16 juli 1927. Deze moderne tijd had de korte-
golfzender van Philips gebracht en zorgde voor ongekende radio
ervaringen, in Nederland, maar zeker ook in Indië. Door de technische
ontwikkelingen werd het namelijk mogelijk om vanuit Indië recht
streeks verbonden te worden met 'het moederland'. In 1927 was de
doorbraak van de radio. Het Indisch weekblad d'Orient houdt haar
lezers goed op de hoogte.
Hoe werden die eerste radio uitzendingen vanaf de andere kant van de
wereld ontvangen? Er kwam veel technisch geknutsel bij kijken, soms
tot ergernis van de vrouwen van radioamateurs. Maar'de sensatie dat
men op 12000 kilometer afstand moederlandse muziek kan horen en
Hollands hoort spreken zal de moeite ruimschoots belonen', beloofde
d'Orient van 30 april 1927. In de vaste rubriek 'de radiowereld' werden
de radioamateurs wekelijks op de hoogte gehouden van alle techni
sche ontwikkelingen en nieuwtjes. De radio zette je toen nog niet aan
door simpelweg een knop om te draaien. Het was een echte sport om
uitzendingen zo goed mogelijk te verzenden en te ontvangen en daar
bij horen zowel tegenvallers als overwinningen.
Het magische zendstation
Voordat er ook maar sprake kon zijn van het 'vangen'van zenders en
het 'luistervinken' kon beginnen, moest er uiteraard eerst wat worden
verzonden vanaf zendstations. In de jaren twintig waren die blijkbaar
nog behoorlijk imponerend.
De wereld kon namelijk in huis gehaald worden doordat'grote magi
sche torens met staal en ijzer, een draad en electrische stroom ervoor
zorgden dat de aether gaat golven rond de aarde.' En door de zendsta
tions 'waar electronische motoren te wentelen staan en waar uitzen
dingen plaatsvinden in de kamer die zelfs voor de modernste mensch
is als de angstwekkende kamer van den alchemist in de oudheid'
schrijft Henri van Wermeskerken in d'Orient.
Maar wie zag dat nou? 'Zoolang de radio nog niet laat zien... behoeft zij
geen decors'. Alles stond in het teken van de beheersing van de ether.
Eerste radio-concerten
De hooggespannen verwachtingen van de 'luistervinken' konden
natuurlijk niet altijd worden waargemaakt. Een niet lichtelijk cynisch
relaas uit d'Orient van 28 mei geeft een weergave van een uitzending
die op een jammerlijke teleurstelling uitliep. Men had het zich zo
anders voorgesteld en de radioman werd zichtbaar nerveus:'Achteruit
toch, jullie lichamen houden de geluidsgolven tegen.' Golvend deinsde
de menigte achteruit en de radioman probeert de ontvangst van de
uitzending nog te redden, maar helaas, het resultaat was 'een nog
benauwder gerochel van den loud-speaker.'
Radiomaniak
Uit een ander verhaal uit diezelfde d'Orient van 28 mei blijkt de radio
liefde van een echtgenoot zelfs de liefde van zijn vrouw te bekoelen.
Een bezoeker in het verhaal ziet de consequenties al aankomen: 'In
plaats van een knus woninkje, een lief nestje, scheen het de kamer van
een alchemist, met de geur van een kokende batterij en een zelfge
bakken ei gevuld. - Goeiemensen, vroeg ik, sta je op scheiden? Hij keek
me verbaasd aan...- Hoe kom je daaraan, welnee, ik doe aan radio,
reuze toekomst in, man, zal je wonderen van beleven, als eenmaal de
hele wereld van De Kaap tot Indië, Alaska tot Japan, in zijn huiskamer
kan brengen.' Even later wordt er aangebeld en onze radio-liefhebber
verwacht de terugkomst van zijn vrouw.'Het was zijn vrouw niet, wel
een telegrambesteller. Doodsbleek kwam hij de kamer weer in.... Viel
slap in een stoel, reikte mij het telegram uit Brussel. En ik las: Liefste
Johan, de strijd was moeilijk maar vergeef me stop keer niet terug
stop kan in jou radio-huis niet leven stop neem stappen echtscheiding
stop zoek troost in aether stop.'
Stem over de zeeën
Toch zou het al te makkelijk zijn om de radio ervan te beschuldigen
een indringer te zijn. De radio maakte het juist mogelijk om ondanks
grote afstanden banden te versterken. Denk bijvoorbeeld maar aan
koningin Wilhelmina die nog nooit een voet op Indië had gezet maar
op juni wel haar overzeese landgenoten toesprak in een radio uit
zending vanuit Philips Eindhoven: 'Deze tijd is verbijsterend... En wij,
kinderen van dezen tijd kunnen 't ontzagwekkend gebeuren dezer ja
ren noch begrijpen, noch overzien.' Woorden die volgens d'Orient niet
alleen weerklonken in duizenden harten, maar daar ook weerklank
vonden. En al snel volgen de berichten dat 'na de zoo goed geslaagde
overbrenging van de rede van onze koningin en de ontvangst van
de Malabar-telefonie te Eindhoven, nog verdere ernstige proeven
genomen zullen worden om te geraken tot een gelijktijdig heen en
weer spreken, het zogenaamde kruisspreken.' In 1928 is al telefonisch
contact vanuit Indië met Holland mogelijk door middel van radio
uitzending op de korte golf. Vanaf dan klinkt er ook regelmatig het
veelzeggende 'Hallo Bandoeng' door de ether.
