'Een vrouw moet
het vrouwelijke in zich
niet verwaarlozen'
DOOR ARJAN VAN WESTEN
Een moderne vrouw
Ze vindt het wel amusant wanneer als dank
voor haar gastvrijheid op Ternate maanden
later post uit Nederland komt geadres
seerd aan 'Hare Koninklijke Hoogheid' of
aan 'Prinses Ibu Rini.' Ze zegt een gewone
moslimvrouw zonder koninklijke aspiraties
te zijn. Anders dan bij de Javaanse kratons
kan in de kraton van Ternate een vrouw niet
op de troon komen. 'Gelukkig maar. Ik had
mijn vrije leven nooit op willen geven.'
Veel inwoners van het sultanaat zien
in ibu Rini toch vooral een vrouw van
koninklijke afkomst en dagelijks maken
ze diepe buigingen voor de dochter van
de sultan. 'Vooral ouderen doen dat. Als ze
dat graag willen, dan moet dat maar.' De
veertig jaar dat ibu Rini in Jakarta verbleef,
veranderde haar. Ze werkte als lerares en
was getrouwd met de inmiddels overleden
december 2007 23
Het sultanaat van Ternate was, voordat de Portugezen in de zestiende eeuw en vervolgens de Neder
landers het eiland veroverden, het machtigste moslimrijk op de Noord-Molukken. Vanuit Ternate werd
de islam verspreid en ondanks felle strijd met het nabijgelegen sultanaat van Tidore, domineerde
Ternate de kruidnagelhandel. De VOC moest regelmatig de wapens oppakken zodat Ternate zich aan
het opgelegde handelsmonopolie hield. In de latere koloniale geschiedenis laaiden conflicten tussen
Nederland en Ternate regelmatig op. Ibu Rini's vader, Iskandar Moh. Djabir Syah, koos ondanks mening-
verschillen met de grondleggers van de Republiek Indonesië in de jaren veertig van de vorige eeuw
dan ook de kant van de nationalisten. Soekarno en Hatta pleitten voor een eenheidsstaat, de sultan van
Ternate zag net als velen in Nederland meer in een federatie. Die Verenigde Staten van Indonesië zijn er
maar kort geweest, van 27 december 1949 tot 17 augustus 1950. Zonder bestuurlijke macht bestaat het
sultanaat van Ternate tot op de dag van vandaag alleen nog in ceremoniële vorm.
belangrijk dat ze dat aan haar kinderen doorgeeft.' Ibu Rini, wier kinderen
nu carrière maken in Jakarta, vindt dat ouders met meer toewijding de
opvoeding moeten aanpakken. 'We leven niet voor vandaag maar voor
morgen. Dat vergeten de mensen vaak. Maar wil je een rondleiding?' En
als haar gast zijn schoenen heeft uitgedaan, betreedt ze het paleis van
haar 72-jarige broer en enthousiast laat ze de geschenken van andere
vorstenhuizen, privé-schilderijen en -foto's van de sultans zien. Ze wijst
lachend naar een recente foto van een
jonge vrouw. 'Dat is mijn broers nieuwste
aanwinst. Zijn vierde vrouw en deze komt
van Java.' Verderop in het paleis hangt het
rokkostuum dat haar vader droeg als hij
voor overleg naar de gouverneur-generaal
moest. 'Had hij een hekel aan: het pak was
veel te warm.' In de kraton staan twee door
koningin Wilhelmina geschonken spiegels. Een helm uit de zeventiende
eeuw was een cadeau van Jan Pieterszoon Coen. De kroon van de sultan
zit achter slot en grendel, maar is met toestemming van de sultan te
zien. De kraton biedt veel interessants. 'Hij moet eigenlijk geld aan de
bezoekers vragen. Maar dat wil mijn broer niet.'
Een paar maanden terug leidde de zus van de sultan voor het laatst een
groep Nederlanders rond in het paleis. Toen hebben ze na afloop op de
immense veranda met uitzicht op het ei
land Halmahera gezongen.'In een klein dal'
en 'Roosje, roosje op de heide."Het was een
mooie partij', herinnert ze zich. Ibu Rini kent
alle liedjes uit Kun je nog zingen, zing dan
mee. Helaas is ze de bundel kwijt.'Is deze bij
jullie nog te krijgen?'
kunstfotograaf Johan Alex Waworunto. 'Jakarta maakte me tot een
moderne vrouw en ik kijk nu anders tegen het sultanaat aan, dan toen
ik nog een klein meisje was. Mensen hier werkten vroeger gratis voor
de sultan. Dat is achterhaald en ik betaal de bedienden nu namens
mijn broer.' Haar zus, die tot haar overlijden in 2002 op het paleis paste,
hechtte meer aan tradities en gaf geen enkele roepia. 'Ach die wist niet
beter. Mijn zus is altijd op Ternate gebleven.'
Het zijn onrustige tijden voor de konink
lijke familie. De sultan wil gouverneur
worden en toen zijn kandidaatstelling
in augustus om onduidelijke reden
ongeldig bleek, braken er rellen voor
het paleis uit. Tot verdriet van ibu Rini
komt er van de politieke plannen van
haar broer niets terecht. De sultan op de
stoel van de gouverneur van de Noord-Molukken had een langlopend
conflict tussen het sultanaat en Indonesië kunnen oplossen. Veel grond
is van oudsher in het bezit van het sultanaat, maar koninklijke rechten
zijn in Indonesië niets waard en zonder toestemming van de sultan is
de grond in gebruik genomen. Ibu Rini vindt het een groot onrecht. 'Wij
zitten hier al sinds 1200 en de republiek Indonesië bestaat nog maar
net zestig jaar.'
