Busken Huet, een biografie
Door olf Praamstra
SUN: 934 pag.
ISBN 978 90 8506 409 1
(gebonden) Prijs 49,50
ISBN 9789085064107
(paperback) Prijs 29,50
£F===MBSKKad
(bij Nijmegen) cn de plaats zelf M Soestdijk.
scnappi, ,e Bm.nDon.de week werkie hij in de stad cn ..llcen
SSS2
middelmatigheid, een zoo gemeene en gemeenmakende geest, den
weldenkende moet inboezemen. Al hetgeen er onhebbelijks wezen
mag in onzen landaard is weleer vleesch geworden in den persoon van
Jacob Cats. Deze godvreezende moneymaker is de inkarnatie geweest
van den Nederlandschen daemon. Met zijne door en door laaghartig
moraal, zijne leuterlievende vroomheid en keutelachtige poëzie, heeft
hij onnoemelijk veel kwaad gesticht. Zijne populariteit is eene natio
nale ramp geweest' (uit: Litterarische Fantasien en Kritieken I. Haarlem:
H.D. Tjeenk Willink, 1868, pagina 43).
Busken Huet was een veelzijdig man, benadrukt biograaf Olf Praam
stra. Behalve als de scherpzinnige criticus en literatuurhistoricus die we
nog steeds graag lezen, was hij vernieuwend als theoloog, in de poli
tiek en als cultuurhistoricus (als schrijver van Het land van Rembrandt
bijvoorbeeld).
Busken Huet leefde in de eeuw van 'het verstand en de twijfel' en
verliet als dominee het geloof om vervolgens de literatuur tot gods
dienst te verheffen. Hij was een vernieuwend denker en schrijver, maar
tegelijkertijd omstreden.
Praamstra schreef een kritische, maar daarom niet minder liefdevolle
biografie over een hartstochtelijke man, die zijn gevoelens en gedach
ten niet voor zich kón houden. Niemand ontkwam aan zijn bijtende
sarcasme als Busken Huet eenmaal zijn zinnen ergens op had gezet.
Gelukkig maar voor Het Indisch Huis dat hij nu niet meer leeft.
Biograaf Olf Praamstra studeerde in 1979 af op Busken Huet en pro
moveerde in 1991 op diens kritieken. Praamstra heeft niet alleen veel
feitenmateriaal verzameld en ontdekt, hij blijkt bovendien in staat om
- dankzij en ondanks de grote hoeveelheid feitenkennis - een duidelijk
beeld te geven van Huet en de tijd waarin hij leefde. Praamstra heeft
de bouwstenen voor zijn biografie niet alleen opgestapeld, maar wist
er een monument mee op te richten voor een van de grootste stilisten
van de negentiende eeuw.
Opheffen
De biografie zelf heeft eveneens een literair karakter. Praamstra's
beschrijvingen van negentiende-eeuwse steden bijvoorbeeld zijn
juweeltjes:
'Op het eerste gezicht was Haarlem een welvarende stad. Wie vanaf
de toren van de Sint Bavo op de Grote Markt om zich heen keek, zag
tussen de weilanden en duinen en de vele buitenplaatsen van de
welgestelde Haarlemmers en ten zuiden van de stad de Haarlemmer
hout, een bos doorsneden met wandelpaden en bezaaid met koepeltje,
cafés en sociëteiten, en in het midden de hertenkamp Maar achter
de idyllische buitenkant ging een verpauperde samenleving schuil. De
rust die de stad ademde was de rust van het kerkhof: omstreeks 1850
was Haarlem economisch een vrijwel dode stad.'
De structuur van de biografie is die van een Griekse tragedie: de deug
delijke held gaat aan één karakterfout ten onder. Want vreemd genoeg
was deze zeer intelligente man keer op keer oprecht teleurgesteld dat
de mensen die hij zo had aangevallen hem geen leerstoel, eredocto
raat, ridderorde of ander eerbetoon aanboden.
Hij wilde de Nederlandse literatuur opheffen en derhalve diende iedere
schrijver die er niet aan bijdroeg, neergesabeld te worden, zoals Jacob
Cats of Willem Bilderdijk. Maar blind voor zijn eigen tekortkoming
(makkelijk kritiek geven en die zelf slecht verdragen), eindigde Huet,
als zoveel idealisten, als een eenzame en verbitterde balling in het
buitenland. Busken Huet was dusdanig gevreesd, dat hem pas na zijn
dood de zo welverdiende waardering ten deel viel.
Het geval Hasselman
Ruim één vijfde van het boek, 150 pagina's, gaan over Huets Indische
periode en het 'geval Hasselman'. Praamstra spaart Busken Huet niet
in de kwestie. Huet woonde acht jaar lang in Indië als hoofdredacteur
van de Java Bode en later van zijn eigen krant, het Algemeen Dagblad
van Nederlandsch Indië. Wegens een chronisch gebrek aan democratie
leefden de Indische media in de negentiende eeuw per definitie op
gespannen voet met het gouvernement - is er in de afgelopen 150 jaar
iets veranderd eigenlijk? In de volle overtuiging met een vurig liberaal
van doen te hebben, huurde de bekende Indische uitgeverij Van Dorp
Busken Huet in voor de Java-Bode. Busken Huet was echter conserva
tief en heeft dat op zijn minst verzwegen. Bovendien liet Huet, die zijn
hele leven boven zijn stand leefde, zich in het geheim door de minister
van Koloniën Hasselman betalen in ruil voor spionageactiviteiten: Has
selman wilde van Huet weten hoe hij de Indische pers aan banden kon
leggen. Huet was nog geen maand in Indië of hij werd als 'verrader'
ontmaskerd. Het schandaal heeft hem de rest van zijn leven achter
volgd.
Toch lukte het hem carrière te maken in Indië, waar hij zich geleidelijk
aan het Indische leven wist aan te passen. Na terugkeer in Europa
woonde en werkte hij de laatste acht jaar van zijn leven in Parijs. Naar
Nederland wilde hij niet terug. Het land deed hem teveel denken aan
een 'oude vrouw uit het volk, die met de armen over elkaar en een
stoof onder de voeten, is ingedommeld bij den smeulenden haard'.
januari 2008 31
Moesson #08 januari(2).indd 31
19-12-2007 12:
